Zeemansvrouwen 
(1930)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Filmfabriek Hollandia.

De laatste zwijgende Nederlandse film werd opnieuw tot spreken gebracht

De film ZEEMANSVROUWEN uit 1930 is gebaseerd op het gelijknamige (volks)toneelstuk van Herman Bouber. Regisseur Henk Kleinman vatte het idee op om het toneelstuk te verfilmen en liet het bewerken tot een scenario door A.M. Elframowitsj.

ZEEMANSVROUWEN werd aanvankelijk aangekondigd als ‘klankfilm’, de professionele zangers Jos Schetzer en Harry Boda waren daarom uitgekozen voor de vertolking van de hoofdpersonages. Het geluid zou op grammofoonplaten worden opgenomen en weergegeven. Kleinman had echter de problemen van de nog prille geluidstechniek grotelijks onderschat en hij moest zijn voornemen laten varen. Zijn film werd de laatste Nederlandse zwijgende film.

De fotografie van Andor von Barsy is voor die tijd avantgardistisch te noemen, door de kadrering, de scherptediepte en contrastrijke belichting. De beginbeelden tonen is de Nieuwmarkt in Amsterdam in de vroege ochtend zijn prachtig, het lijkt wel een documentaire of city symphony.

ZEEMANSVROUWEN had succes, het is één van de tien films die in Amsterdam in het seizoen 1929-1930 het maximum aantal van vijf vertoningsweken haalde. Een citaat uit een positieve persreactie, gepubliceerd in het Nieuw Weekblad van de Cinematografie 3 april 1930 (jrg 8, nr 34): “Er was voor deze Hollandsche film begrijpelijkerwijs belangstelling. Regisseur en operateur hebben in Russisch en modernen geest nogal geëxperimenteerd en daardoor afgeweken van het tot nu toe vertoonde genre Hollandsche films.”

Over regisseur Henkie Kleinman is weinig bekend. Hij regisseerde ZELFKANT (1931), HOLLAND’S JEUGD (1934) en OUDJES (1936). Hij heeft zich aangesloten bij de NSB en de Reichsfilmkammer, hij stierf in 1944.

De versie van 2003 is een experiment, om met eigentijdse middelen van ZEEMANSVROUWEN toch een geluidsfilm te maken. De tussentitels werden vervangen door gesproken dialogen, die geschreven werden door Lodewijk de Boer op basis van de oorspronkelijke toneeltekst en de tussentitels, met toevoeging van geluidseffecten. Henny Vrienten componeerde een score. Het resultaat is een zelfstandige creatie, het is geen historische reconstructie.

Componist Henny Vrienten heeft een aantal bijzondere scores bij zwijgende films gemaakt: in 1992 bij de korte film TELEGRAM UIT MEXICO (1914). In september 1995 ging zijn compositie bij HET GEHEIM VAN DELFT (1916) in première op het Nederlands Filmfestival. Na ZEEMANSVROUWEN voorzag hij ook BEYOND THE ROCKS van een nieuwe score.

Synopsis van ZEEMANSVROUWEN

Willem Broerse is een goedhartige zeeman. Als hij aan wal is in Amsterdam brengt hij de meeste tijd door in de gezellige kroeg van tante Saar, waar ook mooie Leen weleens komt, de dochter van de bekende ‘Dronken Lodewijk’. Leen is echter ingepalmd door Lau, een jongmens van minder goede zeden. Willem belooft haar dat als hij terugkomt van zee hij met haar zal trouwen, ook al zal zij misschien alleenstaande moeder zijn. Willem komt terug en trouwt met Leen, die inmiddels bevallen is van een tweeling. Als Lau uit de gevangenis komt (hij had een overval op een bankloper uitgevoerd), komt hij bij Willem zijn kinderen opeisen. Bij de twist die tussen Lau en Willem ontstaat blijkt Leen nog van Lau te houden. Willem vertrekt. Lau profiteert van het beetje geld dat Leen met de handel in vis had verdiend en heeft bovendien nog een ‘rijke vriendin’. Het huishouden van Leen verarmt intussen, terwijl Lau, om meer vrij te zijn voor zijn nieuwe vriendin, de kinderen naar de Toevlucht voor Onbehuisden heeft gebracht. Als Willem terugkomt vraagt hij de kinderen daar terug en verzoent zich met Leen, die in het ziekenhuis ligt door uitputting.

Credits

Zeemansvrouwen. NL, 1930, zwart-wit, 85’ (2360 meter) Productie: Filmfabriek Hollandia. Regie: Henk Kleinman.
Camera: Andor von Barsy.
 Scenario: A.M. Elframowitsj, naar het toneelstuk van Herman Bouber uit 1928 (zeven bedrijven). 
Met: Harry Boda (Willem Broerse), Jos (=Josephine) Schetser (Mooie Leen), Raas Luijben (Lau, haar vriend), Jos Pasch (Dronken Lodewijk, vader van Leen), Clara Vischer-Blaaser (Manke Mie, de tante van Leen), Henkie Klein(man) (Nelis, haar zoon), Daan Scheffer (Daan, de kruidenier), Annie Barbas (tante Saar), Henriëtte Verbeek (Luzie, haar dochter), Willem Heideman (Daantje), mejuffrouw Cellarius (Jaantje), Reina Menjon (Bertha), Henk Kleinman (dokter), P. Beks (rechercheur), Kees Grutter (Rooie Bart), Dick Menten (de Luie), Joh. Schumacher (vroedvrouw) , Sidney Bosman, mevr. Bakels (vrouw die het met Willem wil aanleggen), Kees Schrikker, en enkele amateurs; onder wie iemand van Hulp voor Onbehuisden.

Versie 2003 (lengte: 2332 meter):
Idee, muziek en geluid: Henny Vrienten.
Dialogen: Lodewijk de Boer.
Productie: Frank Roumen.
Stemmen: Huib Broos (Willem en andere rollen), Judy Doorman (Leen), Jeroen Krabbé (Lau), Frans Mulder (Dronken Lodewijk en andere rollen), Anita Menist (Manke Mie), Luna Ramaker (Nelis), Nelly Frijda (Saar), Jack Vecht (Daantje en andere rollen), Truus Dekker (Bertha en andere rollen), Bram van der Vlugt (rechercheur en andere rollen), Lodewijk de Boer (rooie Bart en andere rollen), Henny Vrienten (Maatje en andere rollen), Gala Vrienten (zuster), Vincent Carmiggelt (kapitein en andere rollen).

Bronnen:

• reocities.com/Hollywood/theater/2180/NF1926.htm (Alle Nederlandse films vanaf 1926 tot en met 1963),

• persbericht MVSP, URL: vpro.nl/programma/ram/afleveringen/11479385/items/11479392/).

• http://www.filminnederland.nl/film/zeemansvrouwen

• Geoffrey Donaldson, Of Joy and Sorrow. A Filmography of Dutch Silent Fiction, Amsterdam (1997), p. 274.

• Erik Daams, ‘Zeemansvrouwen’, in: R.Albers & J.Baeke & R.Zeeman (eds) Film in Nederland, Amsterdam/Gent: Filmmuseum/Ludion, 2004, pp.402-403.

• Karel Dibbets, Sprekende film. De komst van de geluidsfilm in Nederland, 1928 – 1933, Amsterdam: Cromwinckel, 1993.

• Mariska Graveland, ‘Zeemansvrouwen: Het stilzwijgen is doorbroken’, in: De Filmkrant nr 244 (mei 2003).

• Henk van Gelder, ‘Mooie Leen snikt weer: Zeemansvrouwen was en is de eerste geluidsfilm’, in: NRC/Handelsblad 18 april 2003.

• Jos van der Burg, Filmmuseum Biënnale: Mooie Leen zwijgt niet meer. Henny Vrienten componeerde muziek voor Zeemansvrouwen, in: Het Parool 24 april 2003.

Over ZELFKANT zie o.a. De Groene Amsterdammer 7 november 1990.