Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Naturfilm Hubert Schonger.
De filmreportage van Heinrich Hauser over Chicago
Heinrich Hauser (1901-1955) was een avontuurlijke fotograaf, reporter, feuilletonschrijver, romanschrijver en vertaler. In de jaren dertig reisde hij onder andere naar Amerika en maakte daar een reportagefilm over de grote stad Chicago.
Deze eigenzinnige ‘city symphony’ of ‘Querschnitt-film’ begint aan boord van een raderschip op de Mississippi. We zien stoomboten in alle soorten en maten en maken een rondgang langs het boerenleven aan de oevers: landontginning, oogsten, katoenvelden, veetransport. Dan komen we in de stad: treinen en bruggen, straatbeelden van voetgangers, etalages en heel veel auto’s. Filevorming op vierbaanswegen was toen al normaal. De verkeersagent moet al het verkeer in goede banen leiden.
Chicago was destijds een noest groeiende stad: fabrieken en wolkenkrabbers verrijzen, er heerst een bedrijvige stadsuitbreiding. De bevolking ontspant zich in parken, aan het rivierstrand, op de kermis en de vlooienmarkt. De film is een ode aan de metropool, maar heeft ook aandacht voor de keerzijde van de welvaart: in Chicago heerst werkloosheid, armoede en misdaad.
De jonge regisseur Hauser (1901-1955) kijkt met de blik van een buitenstaander, hij is een Europese bezoeker die verwonderd om zich heen kijkt. Hij is vol ontzag voor de energieke groei van Chicago, maar hij sluit zijn ogen niet voor maatschappelijke misstanden. De film bevat nuchtere observaties van krottenwijken en de vuilnisbelt, van werklozen, zwervers en verslaafden.
Documentatie over de film Weltstadt in Flegeljahren
De Duitse kopie van Weltstadt in Flegeljahren werd in 1984 nagelaten door de productiefirma van Hubert Schonger aan het Bundesarchiv/Filmarchiv in Koblenz. Hier werd de kopie in 1993 geconserveerd (1502 meter = 65 minuten bij 20 b/s).
-
In Duitsland is de film verschillende malen vertoond, onder andere op 19 maart 1995 in Arsenal (Berlin) bij de viering van 100 jaar cinema en in 1996, met muziek van Christian Meyer, in het Hackesche Höfe Filmtheater (Berlijn). In oktober 1998 werd de film vertoond bij een colloquium over stadsplanning “Wem gehört die Stadt?” in Essen. De Duitse televisie heeft de film uitgezonden (WDR, 1-12-1998). In 2005 vond een vertoning in Bremen plaats, met pianobegleiding van Ezzat Nashashibi. Op 21 juni 2009 werd de film vertoond in het deutsches Filmmuseum (Frankfurt am Main), in een programma van stadssymfonieën.
De Nederlandse distributiekopie van Weltstadt in Flegeljahren is bewaard gebleven in het Uitkijk-archief, oorspronkelijk aangekocht door het Centraal Bureau Ligafilms en vertoond in diverse voorstellingen van de Nederlandse Filmliga, onder andere in Rotterdam (januari 1932, 2e centrale voorstelling) en in Leiden (3ecentrale voorstelling). Bron: Linssen, Schoots, Gunning (1999), bijlage overzicht vijfde seizoen 1931/1932.
Goergen (2005) geeft een overzicht van de receptie van Weltstadt in Flegeljahren,d ie bij de première in alle Duitse filmbladen werd besproken (o.a. Film-Kurier, Die Weltbühne, Reichsfilmblatt).
-
Goergen, Jeanpaul, ‘100 Jahre Kino – Weltstadt Chicago – Ein Filmdokument’, in: EPD 12, no. 6 (June 1995) p 12.
-
Goergen, Jeanpaul (2005), ‘Das wahre Gesicht der Riesenstadt’, in: Kreimeier, Klaus & Antje Ehmann & Jeanpaul Goergen (eds), Geschichte des dokumentarischen Films in Deutschland. Band 2: Weimarer Republik (1918-1933), Stuttgart: Reclam Verlag, 2005, pp 170-172.
-
http://www.jeanpaulgoergen.de/home/Bucher_files/Jeanpaul_%20Goergen_Weltstadt_in_Flegeljahren%20%281995%29.pdf
Ehmann (2005) geeft de historische context van film en filmer.
-
Ehmann, Antje, ‘Heinrich Hauser, Der Mann und die Medien’, in: Kreimeier & Antje Ehmann & Jeanpaul Goergen (eds), Geschichte des dokumentarischen Films in Deutschland. Band 2: Weimarer Republik (1918-1933), Stuttgart: Reclam Verlag, 2005, pp 463-473.
In 1998 schreef Mathias Güntner zijn masterscriptie over deze film (Universität Hamburg).
Voor documentatie over Heinrich Hauser zie verder:
-
heinrich.hauser.de
-
weidleverlag.de/hauser.htm
-
http://anttialanenfilmdiary.blogspot.nl/2015/10/weltstadt-in-flegeljahren-ein-bericht.html
-
Hauser, Heinrich, Feldwege nach Chicago, reisreportage 1931.
-
Pantenburg, Volker,’Weltstadt in Flegeljahren. Ein Bericht über Chicago’, in: New Filmkritik, 30-11-2003 URL: http://newfilmkritik.de/archiv/2003-11/weltstadt-in-flegeljahren-ein-bericht-uber-chicago/
-
Creton, Laurent & Kristian Feigelson, Villes cinématographiques: ciné-lieux, Paris: Presses Sorbonne Nouvelle, 2007, pp. 18-20.
Over Chicago: Marco d’Eramo (1995) The Pig and the Skyscraper: Chicago, A History of Our future.
Enkele recensies uit de jaren dertig van Weltstadt in Flegeljahren
-
Arnheim, Rudolf: ‘Paukerfilme’, in: Die Weltbühne(Berlin), no. 5 (2-2-1932), pp. 185-187. URL: http://www.sozapaed.fh-dortmund.de/diederichs/funde/arnheim.htm
-
Feld, Hans, ‘Weltstadt in Flegeljahren’, in: Film-Kuriernr 232 (3-10-1931).
-
Kracauer, Siegfried, ‘Zweimal Wildnis’, in: Kleine Schriften zum Film, vol. 6-2, pp. 544-546.
-
Olimsky, Fritz in: Berliner Börsen-Zeitung.
-
Taussig, Hans, ‘Weltstadt in Flegeljahren’, in: Reichsfilmblatt 40 (3-10-1931).
Weltstadt in Flegeljahren. Ein Bericht über Chicago. Duitsland, 1931, zw/w, circa 1520 meter 35mm, 67 min (Nederlandse tussentitels). Regie en camera: Heinrich Hauser. Productie: Naturfilm Hubert Schonger (Berlin). Distributiekopie van het Centraal Bureau Ligafilms (Nederlandse titel: ‘Vlegeljaren van een wereldstad’), vertoond in oktober en november 1931. Keuringsdatum: 14-9-1931 en 12-11-1931.
Vertoningen in Nederland:
-
Filmmuseum (Amsterdam) op 3 april 1997 (in het Filmliga programma).
-
Lantaren/Venster, Rotterdam, 20 december 2001, in de cinematheekreeks “de Metropool in het Interbellum”, pianobegeleiding: Maud Nelissen. Voorfilm: The Immigrant(Charlie Chaplin, 1917)
-
Lantaren/Venster 15 april 2010, pianobegeleiding: Yvo Verschoor.
-
Universiteit Gent, symposium en filmprogramma “Beyond Ruttmann and Vertov: Minor City Symphonies”, 6 december 2014, Cinema KASK Cinema. Begeleiding: Johan Derycke (synthesizer, basklarinet).
-
11 februari 2018 in Eye Filmmuseum, begeleidt door Trio Silent Live, met Bert Lochs op trompet, Frido ter Beek op saxofoon en Jasper Somsen op de contrabas.
“In de jaren van de Nieuwe Zakelijkheid vertrok fotograaf, reporter en schrijver Heinrich Hauser naar Amerika. Zoals veel journalisten was hij in de ban van de razendsnelle ontwikkeling van de Amerikaanse metropolen, en vooral die van Chicago, een van de belangrijkste jazzcentra in de VS. Een 16mm-handcamera, wat zwartwitfilms, blocnote en pen, meer had Heinrich Hauser (1901-1955) niet nodig voor zijn reportage over dewindy cityin de vroege jaren dertig. Hauser filmde de straten, de mensen, de wolkenkrabbers, de handel, de bedrijvigheid en de momenten van rust in de parken. Anders dan regisseurs als Walter Ruttmann (Berlin, die Sinfonie einer Groβstadt, 1927) of Alberto Cavalcanti met zijn portret van Parijs (Rien que les heures,1926) filmde Hauser kalm en zakelijk. Welstadt in Flegeljahrenis geen experimenteel stadsgedicht of lyrisch impressionisme maar een nuchter, persoonlijk verslag van wat Hauser zag. Armoede, werkloosheid en misdaad ging hij niet uit de weg: krottenwijken en vuilnisbelten filmde hij ook. Toen Hauser naar Chicago trok had de stad net een grote instroom verwerkt van zwarte Amerikanen uit het zuiden; Chicago groeide uit tot het centrum van de stedelijke blues en de Chicago Jazz, de opvolger van de New Orleans-stijl, bekend van Louis Armstrong. Trio Silent Live haakt hierop in tijdens een live-optreden bij de film, met Bert Lochs op trompet, Frido ter Beek op saxofoon en Jasper Somsen op de contrabas.”
Die letzen Segelschiffe. Ein Filmbericht (Heinrich Hauser, 1930).
Duitsland, 1930, zw/w, 60 min. Regie, camera, montage en productie: Heinrich Hauser.
-
Deze film is eveneens beschikbaar in het archief van Eye Filmmuseum. Pianist Charles Janko maakte een muzikale begeleiding (ook op cd beschikbaar), met opvoeringen op onder andere in april 1995 in het Filmmuseum (Amsterdam), op 17 mei 2004 in het Filmhuis Den Haag en 29 april 2010 in Lantaren/Venster.
We varen mee aan boord van het imposante zeilschip Pamir van de Hamburgse rederij F. Laeisz. Het schip werd destijds nog gebruikt voor het vervoer van lading. De reis van Hamburg naar Zuid-Amerika duurde 110 dagen. De toeschouwers kijken met het oog van de camera naar alle details van het leven aan boord. Een unieke ervaring, ook aanbevolen voor landrotten!
Regisseur Hauser filmde het dagelijks leven van de bemanning, dat bestaat uit hard werken onder moeilijke omstandigheden. Hij hanteerde de camera, deed de montage en gaf de film in eigen beheer uit. De hoofdrol van deze documentaire is voor het grote zeilschip met vier masten. De film toont de fascinatie van het samenspel van wind en de vele zeilen. Deze nuchtere observatie van de werkelijkheid heeft nu een nostalgische waarde gekregen.
Heinrich Hauser maakte de reis als passagier mee, maar het filmen van het leven op de viermastbark met een handcamera moet een moeizaam werk geweest zijn. Hij legde natuurlijk de nadruk op de enorme afmetingen van het schip. Vanuit de masten leverde dit fraaie stemmingsbeelden bij kalme zee op. Hij filmde de dagelijkse routine en het onderhoud door de bemanning, maar ook hun spaarzame vrije tijd. Bij een vispartij werd een haai gevangen en gevild. De scheepshond zorgde ook voor vermaak. De meest imposante opnames kon Hauser maken tijdens een zware storm bij Kaap Hoorn, waarbij de voorzeilen aan flarden scheurden.
De recensies waren juichend van toon: ‘Hauser heeft gefilmd met een zeemansoog: geen romantiek, geen intrige, een wolk van zeilen, luchten, touwwerk en mensen, de wereld op zee, zoals ze is. Het is een van die films, die ons laten zien hoe prachtig de werkelijkheid is: de zee in haar gladde lange deining en in haar stuivende grauwe glinstering, de jagende stortzeeën en de vliegende brekers. [.] het fantastisch spel van licht en donker door de duizend touwen, het spel van den wind – dat alles heeft een elementaire grootheid en pracht die geen oceaanstomer evenaart. Hauser heeft die schoonheid hier vastgelegd voor ze voorgoed verloren gaat.’
-
Zie ook: ‘FilmDokument 13, Kino Arsenal, September 1998’, in: Filmblatt 10 (Sommer 1999) pp.9-10. URL: http://www.filmblatt.de/pdf/FB10.pdf
