Vesnoj (1929)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: VUFKU, Kievskaya Fabrika.

Gastauteur Wim van Tuyl

Een nieuwe lente plus een nieuw geluid: Een toelichting op de muzikale begeleiding

“Vesnoj (Dziga Vertov, 1929) behoort tot de mooiste zwijgende films die ik ken. Het is niet zozeer een documentaire als wel een filmgedicht, dat in een reeks prachtige, lyrische beelden laat zien hoe uit de bevroren Russische aarde de lente weer ontwaakt. De film ontroert nog altijd. Dat komt natuurlijk door het grote vakmanschap van Michail Kaufman: de scenarist, regisseur, cameraman en editor van Vesnoj. De beelden zijn prachtig gefotografeerd, de montage is heel muzikaal en we zien het natuurlijk altijd graag lente worden, zeker in het rijke Russische landschap!

Denk bijvoorbeeld ook aan De aarde van Dovzjenko. Het is alsof in deze films de lente een symbolische betekenis krijgt: de mensheid gaat een nieuwe lente tegemoet. Je voelt de creativiteit waaruit dit geloof voortkomt en die het op zijn beurt ook oproept. Herman Gorter, Henriëtte Roland-Holst en andere hoopvolle socialisten uit het Nederland van de jaren 1910/1920 moeten met dit gevoel hebben rondgelopen. Wij weten nu dat uit deze hoop een fanatiek geloof voortkwam en dat dit uiteindelijk onder Stalins dictatuur miljoenen mensen het leven heeft gekost. Maar die winter lijkt in Vesnoj nog ver weg.

Het perfecte oog

In de manifesten en het werk van Dziga Vertov vinden we de thema’s die de Russische filmers bezighielden. Men had een groot geloof in de mogelijkheden van het relatief nieuwe medium. Vele cineasten waren niet geïnteresseerd in de passieve verbeelding van een of andere burgerlijke roman, maar in een actieve herschepping van de werkelijkheid. Daarom was montage zo’n belangrijk aspect. Op Hegeliaanse wijze kon je door de beeldvolgorde te manipuleren de werkelijkheid uit elkaar halen en opnieuw in elkaar steken. Vertov probeerde een verband tussen de politiek en de formeel-technische mogelijkheden tot stand te brengen in zijn wekelijkse nieuwsjournaals. Hij legde diverse aspecten van het alledaagse leven vast via het oog van de camera, die “een nieuwe perceptie van de wereld mogelijk maakte en de mens bevrijden kon van de onbeweeglijkheid van het bestaande”. Het camera-oog was perfecter dan het menselijk oog. Tegen deze achtergrond moet ook Vesnojworden gezien.

De muziek

Omdat de film zelf zo mozaïekachtig en levendig is, leek het mij gepast ook met de muziek rijk uit te pakken. Ik heb een geluidsband gemaakt met fragmenten uit Kancheli’s zesde symfonie, de zesde en elfde symfonie van Sjostakovitsj, de derde symfonie van Prokofjev, een orgelwerk van Goebajdoelina, strijkkwartetten van Borodin en Tsjajkovski, ‘De staalgieterij’ van Mosolov, delen uit de filmmuziek die Sjostakovitsj schreef voor De Maxim-Trilogieen De gouden bergen en originele volksmuziek uitgevoerd door het Terem-kwartet. Deze band wordt bij de film gedraaid. Tussendoor klinkt live pianomuziek van o.a. Mjaskovski (geb. 1881), Desjevov (geb. 1889) en Sidelnikov (geb. 1903) en Tsjajkovski.

We weten niet hoe Vesnoj destijds is begeleid, maar hopelijk zou de maker mijn cocktail hebben gesmaakt (en een goed lente-gevoel hebben gegeven).”

Wim van Tuyl, in de programmakrant van Filmhuis Den Haag, november 2004. Met dank aan Erik Daams.

Lente (Vesnoi) – Sovjet-Unie 1929, 67 min, zw/w, 35mm, Nederlandse tussentitels (Filmliga copie), 20 b/s. Regie en camera: Michail Kaufman. Produktie: VOEFKOE (Kievskaja Fabrika), Kiev.

 Vertoningen:

• 4 november, 2005, Lantaren/Venster, in het kader van het programma “Stomme Sovjets”. Voorfilm: LENTEFILMPJE (Polygoon, 1931, 3’) Op piano begeleid door Wim van Tuyl.

De drie broers – De familie Kaufman leverde aan de filmgeschiedenis drie zeer begaafde broers.

• Denis (de ouste, geboren in 1896) nam het pseudoniem Dziga Vertov aan, nadat het gezin rond 1915 uit Polen, vluchtend voor de Duitsers, naar Moskou was verhuisd. Vrij vertaald betekent Dziga Vertov zoiets als “draaitol”, onder die naam werd hij wereldberoemd vanwege zijn rol in de ontwikkeling van de montagetechnieken en de inventieve experimenten in de Sovjet-Unie. Vertov stierf in 1954 en liet een groot oeuvre na van documentaires.

• De tweede Kaufman-broer is Michail (1897-1980). Hij is de cameraman èn acteur bij onder andere DE MAN MET DE CAMERA (1929), geregisseerd door zijn broer. In deze film speelt Michail Kaufman min of meer zichzelf. Daarnaast was Michail Kaufman zelf ook filmregisseur: in 1926 maakte hij de zwijgende film MOSKOU, een stadssymfonie. Dit was een inspiratiebron voor bijvoorbeeld Alberto Cavalcanti (Rien que les heures, 1926) en Walter Ruttmann (Berlin, die Sinfonie der Grossstadt, 1927). Michail Kaufman regisseerde drie jaar later zijn film LENTE (1929), opgenomen in de Oekraïne.

• En dan is er nog de derde Kaufman-broer, Boris (1906 – 1980). Hij emigreerde in 1927 naar Frankrijk en was de cameraman bij bijvoorbeeld de vier films van Jean Vigo (onder andere A PROPOS DE NICE, en het sfeervolle liefdesverhaal L’ATALANTE, 1934, gesitueerd op een binnenvaartschip). Later ging hij naar Hollywood, waar hij bij tal van belangrijke films betrokken was als cameraman en zich bevestigde als meester in het vak (zoals blijkt uit het camerawerk van bijvoorbeeld ON THE WATERFRONT, 1954).

“Dziga Vertov: The Factories of Facts” – Program notes edited by YURI TSIVIAN Pordenone 2004. URL:http://www.cinetecadelfriuli.org/gcm/edizione2004/Vertov.html

VESNOI – VUFKU, Kievskaya Fabrika, Kiev, USSR 1929. Dir/ph: Mikhail Kaufman; asst: Suiko, Norochov, Nikolai Bykov; premiere: 25.10.1930 (Moscow? Kiev?), 4.1.1931 (Berlin-Halensee, Rote Mühle); 35mm, 1527 m., 67’ (20 fps), Nederlands Filmmuseum. (1999 positive print, from a nitrate print distributed in the Netherlands in the 1930s by Film Liga. Recently completed with [previously censored?] outtakes found at the NFM.) Dutch & Danish intertitles.

Mikhail Kaufman’s film-essay Vesnoi (In Spring, USSR 1929) is almost like a twin brother to Dziga Vertov’s Man with a Movie Camera (USSR 1928/29), on which he worked as a cameraman. During the post-production of Man with a Movie Camera they became alienated over the issue of succumbing to pressure from the film administration. Mikhail reproached Vertov for compromising too easily by delivering the film to them before it was ready for screening. They never worked on a film together again. From now on, Mikhail would work only on his own films. The first one was Vesnoi, shot in the Ukraine in the spring of 1929.

In Vesnoi Mikhail Kaufman pictures the struggle of people against the thawing of the snow, and takes the pulse of waking nature via images of daily life in the town and countryside. Experts have long rated the film a masterpiece.

• Joris Ivens attested that “he [Mikhail] combines the acid rigorousness of Vertov with the humanistic approach of Cavalcanti”.

• Esfir Shub rejoiced that Kaufman’s camerawork captured “exceptionally beautiful nature, urban and industrial surroundings, the Kolkhozs and Sovkhozs, snow and rain, frost and wind: Unsurpassed, however, is the way in which he filmed the people.”

• Even his brother Dziga praised him, in a letter to El Lissitzky: “He succeeded quite well with material from Spring, adapting Man with a Movie Camera as his model.” Quite a (back-handed) compliment, after the alienation of the brothers.

Kaufman wanted the struggle against the forces of nature to be viewed as a parable for the struggle of Communism, as Eric Barnouw tells us (in his book Documentary. A History of the Non-Fiction Film, Oxford, 1983, p.69):

• “Portraying the springtime devastation of rain and flood – preliminaries to rebirth – Kaufman makes spring a metaphor for revolution. Portions dealing with this theme, in which religion is seen as a distortion of the symbolism of spring, were generally excised abroad.”

Among these outtakes were the scenes of drunken women at the graveyard.

Kaufman was less of a theorist than Vertov, which does not mean his films lack in conception. On the contrary: Kaufman’s approach was based on a rigorous method laid out in his (sole published) essay, “Film Analysis”, with many examples from Vesnoi (see the translation of this essay in the chapter “The Last of the Kinocs”, in Yuri Tsivian’s Lines of Resistance: Dziga Vertov and the Twenties).”

THOMAS TODE – “Dziga Vertov: The Factories of Facts”, Program notes edited by YURI TSIVIAN Pordenone 2004. URL: http://www.cinetecadelfriuli.org/gcm/edizione2004/Vertov.html.

Zie ook:

• http://filmtext.com/start.jsp?mode=1&key=526: Jakob Hesler, “Vesnoi (1929), Schluss mit dem Alten, Platz für das Neue”.

• kinoglaz.fr/printemps_kaufman.php: Elena Kvassova-Duffort, ‘Joie de vivre – Printemps(Весной) de Mikhail Kaufman’