Submarine (1928)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Columbia Pictures.

Gevangen op de bodem van de zee

Regisseur Frank Capra vertelt op vaardige en effectvolle wijze het verhaal van kameraadschap waar een vrouw tussenkomt.

De setting van de openingsbeelden is zonnig en ontspannen. De Amerikaanse vloot houdt oefenmanoeuvres in de Filippijnen. De stoere bemanning van een onderzeeboot gaat passagieren. De proloog tekent met meesterhand de onbezorgde tropische sfeer van mooie meisjes, palmbomen en witte uniformen.

Diepzeeduiker Jack is afhankelijk van zijn assistent Bob, tussen beide mannen bestaat een hechte kameraadschap, doordrenkt van stoere matrozenhumor en plaagstootjes. Juist daarom zijn de twee mannen bij het passagieren aan de wal onafscheidelijk. En uiteraard staan ze onvoorwaardelijk voor elkaar klaar als de nood aan de man komt. De twee gezworen kameraden komen tegenover elkaar te staan in de strijd om een meisje. De climax speelt zich af in een onderzeeër die zwaar beschadigd op de bodem van de zee ligt. SUBMARINE levert op dat moment ook voor de hedendaagse kijker nog steeds een claustrofobische ervaring op, vol ademloze spanning.

Spanningsopbouw

Hoofdpersoon Jack is een stoere marineduiker die na elke duik verse pruimtabak kauwt, maar hij is ook een onbeholpen minnaar. Hij stort zich in een overhaast huwelijk met Bessie, een meisje dat hem in het danspaleis heeft ingepalmd. Liefde maakt blind en Jack was al niet al te scherpziend in zijn normale doen. Een ruwe bolster met een blanke pit en een blinde vlek voor de verkeerde vrouwen.

Zijn kameraad Bob daarentegen is een bedreven charmeur, die goed overweg kan met vrouwen op de dansvloer. Hij heeft een handvol jarretels die hij uitdeelt aan zijn nieuwe veroveringen. Tijdens een week verlof beleeft hij een prettige tijd met een nieuw liefje, dat natuurlijk de kersverse vrouw van Jack blijkt te zijn.

Het moment van confrontatie is onvermijdelijk: Jack ontdekt zijn vrouw in een omhelzing met Bob en zij draagt één van zijn jarretels… Jack gelooft zijn vrouw onvoorwaardelijk, Bessie doet zich voor als de vermoorde onschuld en Bob staat machteloos. Alles draait om de vergevingsgezindheid van Jack, die teleurstellend klein blijkt te zijn.

Dan volgt het actiegedeelte van SUBMARINE, met charmante truc-opnames van de onderzeeboot, maar ook een huiveringwekkende impressie van de hoge waterdruk op de zeebodem, het gebrek aan lucht en de hoge temperatuur in de onderzeeboot. Capra weet meesterlijk de climax op te bouwen en het gevoel van claustrofobie te scheppen. Het licht gaat uit, een noodlamp geeft macaber licht. Er zijn nog drie zuurstofflessen die steeds sneller op lijken te gaan. Een matroos waanzinnig van angst, er is nog voor enkele minuten frisse lucht…

Submarine in Nederland

De kopie van SUBMARINE werd in de jaren negentig door het Filmmuseum gerestaureerd. Er was sprake van een storende sprong in het verhaal, wat zou er aan de hand zijn? Het bleek dat de Nederlandse censuur indertijd de scènes met de jarretels had laten wegknippen. Een onbegrijpelijke ingreep. Wij kunnen gelukkig beschikken over de ‘ongekuiste versie’.

In de Nederlandse distributiekopie wordt SUBMARINE bij de begintitels aangekondigd als “De doodstrijd der S44, een ware heldenroman in 9 acten”. Het is opmerkelijk dat de film gebaseerd is op ware gebeurtenissen. De echte duikboot S44 zonk in de buurt van San Francisco, een andere duikboot werd in 1928 in de buurt van New York ook met fatale gevolgen geramd bij oefenmanoeuvres. In beide gevallen waren er geen overlevenden. Het happy-end in de film is dus een nogal wrange vorm van onverholen propaganda voor de Amerikaanse marine: de gevoelens van de nabestaanden telden kennelijk niet. Het is vanuit hedendaags perspectief gezien alsof er een stoere avonturenfilm gemaakt zou zijn over de Koersk-ramp (2001).

SUBMARINE werd gemaakt in de Hollywoodstudio Columbia. Het was een zwijgende film, ook uitgebracht in een versie die voorzien was van enkele geluidseffecten. De film werd een internationaal publiekssucces. Na New York, Londen, Berlijn en Parijs volgde vertoningen in Cinema Royal (Amsterdam), Apollo Theater (Den Haag), W.B. Theater (Rotterdam). Het Nederlandse distributiebureau Film gebruikte een opmerkelijke publiciteitsstunt: dagenlang trok een als onderzeeër vermomde vrachtauto door de straten van Amsterdam.

Het Nederlands Weekblad voor de Cinematografie (no. 38, 1929) bevat een enthousiaste bespreking van de film: “SUBMARINE zal een der grootste Schlagers worden, ooit uitgebracht, zoo schitterend is hij gemaakt, zoo diep menschelijk het spel, met zulk een geraffineerde techniek. De regisseur Frank Capra is een meester in het treffen der voorbereidselen, zijn lonten gloeien lang en onmerkbaar – totdat zij doen ontvlammen in precies het juiste moment, waar in hij wil dat het geschiede. Een paar duikers trachten contact te verkrijgen met het gezonken schip. Eenigen gelukt het niet – één slaagt. Zooals deze episode is opgebouwd, de spanning en concentratie steeds sterker worden – dat is het werk van een groot filmregisseur.“

Documentatie

Verder lezen

• Capra, Frank, The Name Above the Title. An Autobiography. New York: Macmillan, 1971.

• Carney, Raymond, American Vision: The Films of Frank Capra, Cambridge: Cambridge University Press, 1986.

• McBride, Joseph, Frank Capra, The Catastrophe of Success, New York: Simon & Schuster, 1992.

• Maland, Charles J., Frank Capra, Boston: Twayne Publishers, 1980.

• Scherle, Victor & William Turner Levy, The Films of Frank Capra, Secausus: The Citadel Press, 1977.

Credits

SUBMARINE – VS, 1928, 89 min. (2423 meter, 24 b/s) Nederlandse tussentitels. Regie: Frank Capra. Met: Jack Holt (Jack Reagon), Dorothy Revier (Bessie), Ralph Graves (Bob Mason), Clarence Burton (onderzeebootkapitein).

Vertoningen in Nederland

• zo 26 en ma 27 januari 2003 in het Filmmuseum. Begeleiding: Charles Janko (piano) en Ton van Erp (pandemonium en contrabas). Herhaald in diverse theaters in het land, onder andere Lantaren/Venster. De filmbeelden kregen in 2003 een extra lading door de effectvolle live muzikale begeleiding. Bij de finale leek het door de suggestieve en subtiele klanken van de twee begeleiders alsof we het staal hoorden kreunen onder de last van de grote waterdruk…

• 13 mei 2012 in Eye Filmmuseum. Begeleiding: Martin de Ruiter (piano), Annie Tangberg (cello) en Vera de Bie (viool).

• 24 mei 2015 in Eye Filmmuseum. Begeleiding: Derdejaars compositiestudenten van afdeling Muziek en Technologie van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) hebben deze film van een volledig nieuwe soundtrack te voorzien, uitgevoerd door het zeskoppige Keuris Ensemble. De componisten: Nola Klop, Matties Grooten, Quinten Schram, Jasper Hutte. Het Keuris ensemble: Anna voor de Wind (klarinet), Joeri de Vente (hoorn), Bob van der Ent (viool), Rebecca Smit (cello), Frank Wardenier (slagwerk), Henry Kelder (piano en theaterorgel). Zie ook https://www.eyefilm.nl/film/submarine

Kijktips: Frank Capra maakte meer zwijgende films.

• THE POWER OF THE PRESS (1928). Een geweldige komedie, gesitueerd in de krantenwereld. Hoofdpersoon is een onbeholpen reporter, die toch vol zelfvertrouwen is. Zijn berichtgeving ruïneert de reputatie van een jonge dame, al snel blijkt dit een geweldige blunder. Hij slaagt er in de fout te herstellen, dat zal duidelijk zijn. De manier waarop dat gebeurt is nog steeds meeslepend. Zie ook: http://www.silentera.com/video/powerOfThePressHV.html.

• THE MATINEE IDOL (Frank Capra, 1928): http://www.moviediva.com/MD_root/reviewpages/MDMatineeIdol.htm.

• THE STRONG MAN (1926): Deze komedie met Harry Langdon wordt geprezen door Kevin Brownlow in zijn boek The Parade’s Gone By, en ook aanbevolen door David Robinson in zijn boek Hollywood in the Twenties. Zie ook: http://www.silentfilm.org/archive/the-strong-man

De meeste bekendheid verwierf Frank Capra met zijn geluidsfilms zoals the all-time feel-good movie It’s a Wonderful Life (1946).