Copyright Featured Image and Page Header Image: Monumental Film-Werke Berlin.
Verwarring en dwalingen
Nerven (Robert Reinert, 1919) toont het failliet van de burgerlijke bestaanszekerheden en eergevoelens. Cameraman Helmar Lerski vangt deze troebele sfeer vakkundig in prachtige deep-focus beelden.
Een mix van overspannen zenuwen
De film is aan de ene kant een herkenbaar melodrama, geworteld in de conventies van de 19e-eeuwse verbeelding. Wat doe je als je wanhopig bent omdat je een brief las die je beter niet had kunnen lezen? Je steekt je landhuis in brand natuurlijk. Wat doe je als je daar spijt van krijgt? Je gaat in het klooster, wat anders? Ook een bijfiguur als een blinde vrouw heeft een hoog kunstmatig gehalte, ze loopt vooral symbolisch te zijn: de visualisering van alle verblindheid van de mensen om haar heen (en wellicht ook van ons, het publiek?). Want aan de andere kant is Nerven vooral een verontrustend, 20e-eeuws verhaal.
De proloog van Nerven toont indringend dat de Eerste Wereldoorlog in 1919 nog maar recent is afgelopen, de trauma’s bij de overlevenden zijn vers. Uit het verhaal blijkt hoe zwaar de frontsoldaten geestelijk beschadigd zijn en dat het thuisfront nog moet beginnen met de eerste stap in hun rouwverwerking. De economische situatie is desastreus, het volk lijdt honger en er is geen werk. De massa dromt samen op straat, overal zijn er rellen en opstanden, met als inzet te overleven in deze barre tijden. Iedereen lijdt, maar de gegoede burgerij heeft ondertussen wel de tijd en de middelen om zich overspannen te voelen en zich te verliezen in waanvoorstellingen.
Dit is de setting van een redelijk bizar verhaal.
Hoofdpersoon is een rijke industrieel die meteen aan het begin zijn fabriek ziet ontploffen, als gevolg van zijn eigen experiment waarmee hij de wereld wilde veroveren. Deze man had een huiveringwekkend ideaal om overal in de wereld zijn vlag te laten wapperen. Daarnaast heeft deze industrieel aan het front gevochten en is hij ook nog eens erfelijk belast, want zijn vader was een alcoholist met een kwade dronk. Een vreemde mix van naturalisme, romantiek en realisme. In elk geval is het geen wonder dat hij waanbeelden ziet, waarin hij zijn vrouw wurgt, of waarin zijn dochter verkracht wordt, of waarin het water over het parket stroomt.
Daders en slachtoffers zijn moeilijk te scheiden in dit filmverhaal.
Zo is er de dochter van de industrieel. Ze drijft een jongen die verliefd op haar is tot wanhoop, ze beschuldigt haar leermeester ten onrechte van handtastelijkheden en haar aanstaande forceert ze tot een levensinvulling waarin hij niet gelooft. Ondertussen helpt ze ook haar eigen leven de vernieling in.
De leermeester is overigens ook een vreemd meerduidig figuur, want hij onderdrukt net als iedereen zijn lustgevoelens en kwelt zichzelf heftig met Bijbelteksten, maar hij preekt ook idealen van louter noeste arbeid en terug naar de natuur. In de hilarische epiloog zien we de uitbeelding hiervan: een potsierlijke Adam en Eva strompelen een berg op.
De herontdekking
Nerven is een van de zwijgende films die in vergetelheid is geraakt en herontdekt werd. In de jaren negentig werd een onvolledige kopie in het filmarchief in Moskou gevonden, deze kopie werd door het Filmmuseum München aangevuld met fragmenten die her en der waren overgeleverd. In 1997 werd het resultaat gepresenteerd tijdens het festival ‘Giornate del Cinema Muto’ in Pordenone, met pianobegeleiding door Donald Sosin. Tevens werd een andere herontdekte en gerestaureerde film van Robert Reinert vertoond: Opium (1919).
Filmhistoricus Jan Christopher Horak, publiceerde een informatief essay over de jong-overleden regisseur Robert Reinert en zijn oeuvre. De Amerikaanse filmwetenschapper David Bordwell was ook in Pordenone en schreef een gedetailleerde filmstijl-analyse van beide films. In 2008 bracht het Filmmuseum München de dvd-editie van Nerven uit, met een mooie pianobegeleiding door Joachim Bärenz. In het dvd-boekje zijn de essays van Horak en Bordwell herdrukt. Een voorbeeldige aanpak, die bij iedere filmrestauratie gevolgd zou moeten worden.
Some quotes of Bordwell
“Released shortly before The Cabinet of Dr. Caligari, Nerven ought to have entered the Expressionist canon. Its themes echo the movement’s post-Romantic attack on capitalism and the modern conception of the anguished soul. Its narrative plays out the implications of such icons of Expressionist art as convulsive crowds and men’s homicidal urges toward women. Just as important, the film’s pictorial design finds an original way to convey the tale’s emotional tenor, the sense of nervous anxiety strung ever tighter. Significantly, Reinert achieves a unique look without recourse to the painted sets of Caligari, but through a unique use of other cinematic resources.” David Bordwell, cited at http://www.edition-filmmuseum.com/product_info.php/language/en/info/p76_Nerven.html.
“This is a movie about collapse–the collapse of a community, of a business, and of the tormented minds of buttoned-up citizens. Reinert renders melodrama in images of controlled frenzy unlike any others I know from the period.” Source: http://www.davidbordwell.net/blog/category/directors-sjostrom/page/2/
“Robert Reinert’s 1919 Nerven, which I wrote about in Poetics of Cinema, has been restored by Stefan Drösslerand his crew at the Munich Filmmuseum. This is one of the strangest movies of the silent era. The plot, as Chris Horakpoints out in his accompanying essay, is steeped in Spenglerian melancholy, reminding us that Expressionism could be politically conservative as well as revolutionary. The visuals are at once monumental and unstable, like boulders teetering over a precipice. I try to analyze them in another contribution to the DVD booklet. Drössler has contributed an essay on the process of restoration. Nerven was a box-office fiasco and never achieved the fame of The Cabinet of Dr. Caligari. In a way, it is more disturbing than that official classic because Reinert’s alternation of frenzy and somnambulism takes place in a more or less solid world, like ours. Frantic scenes of street fighting mix with brooding images of a bourgeoisie sliding into religious possession or straight-up lunacy.” Source: http://www.davidbordwell.net/blog/2008/06/06/coming-attractions-plus-a-retrospect/
Vertoning in Nederland
Gezien op 24 februari 2012 in het Goethe Institut in Amsterdam, begeleid door Kevin Toma, in de serie van Cine-Sonic.
In het statige grachtenpand van het Goethe Institut in Amsterdam verzamelden zich op deze donkere avond een kleine groep zonderlingen in de kunstig gelambriseerde tuinzaal op de eerste verdieping stond de vleugel opgesteld onder een filmdoek, dat zich vulde met een obscure zwijgende film waarin paranoia en waanvoorstellingen hoogtij vieren. Componist Kevin Toma voegde hier een hallucinerende score aan toe, met opzwepende ritmes en dissonante klanken en schurende noten. De bijeenkomst had wel iets van een séance, waarbij we collectief terug in de tijd gingen, naar een periode vol verwarring en dwalingen.
Documentatie
Nerven. Germany 1919, 119 minutes. Produced by: Monumental Film-Werke Robert Reinert, Munich. Directed and written by: Robert Reinert. Photography by: Helmar Lerski. Cast: Eduard von Winterstein, Lya Borée, Erna Morena, Paul Bender, Lili Dominici, Rio Ellbon. Première: December 1919, Kammer-Lichtspiele Munich. 2008 Reconstruction by: Munich Film Museum – Edited by: Stefan Drössler – Mastering and composing: Hartmut Böhme, Christian Ketels – Music by: Joachim Bärenz – Sound recorded by: Gunther Bittmann, Ernst Schillert.
De filmposter is onderdeel van de Desmetcollectie.
Further reading
-
Horak, Jan-Christopher (1997) ‘Robert Reinert: Film as Metaphor’, in: Grifiithiana 20, no. 60-61 (October 1997) pp. 181-189. Reprinted in dvd booklet (2008).
-
Bordwell, David (2008) ‘Taking Things to Extremes: Hallucinations Courtesy of Robert Reinert’, in: Poetics of Cinema, New York: Routledge, pp. 263-280. Reprinted in dvd booklet.
-
Choe, Steve (2014) ‘Two Postwar Masculinities: Robert Reinert’s Nerves (1919)’ in: ibidem Afterlives: Allegories of Film and Mortality in Early Weimar Germany. New York: Bloomsburry, pp. 23-60.
-
Choe, Steve (2017) Of Nerves and Men: Postwar Delusion and Robert Reinert’s Nerven, in: Brill, Olaf & Gary D. Rhodes (eds) Expressionism in the Cinema. Edingburgh: Edingburgh UP, pp. 41-66.
-
Hales, Barbara (2010) ‘Unsettling Nerves: Investigating War Trauma in Robert Reinert’s Nerven (1919)’, in: Rogowski, Christian (ed. 2010) The Many Faces of Weimar Cinema: Rediscovering Germany’s Filmic Legacy, Rochester, NY: Camden House, pp. 31-47
-
http://en.wikipedia.org/wiki/Helmar_Lerski
Vergelijk:
-
SCHLOSS VOGELOED: DIE ENTHUELLUNG EINES GEHEIMNISSES (The Haunted Castle) – F.W.Murnau 1921, restauratie door de F.W. Murnau Stiftung in 2002.
-
SCHATTEN: EINE NAECHTLICHE HALLUZINATION (Warning Shadows. A Nocturnal Hallucination) – Arthur Robison, 1923, restauratie door de F.W. Murnau Stiftung e.a. in 2006.
