Limite (1931)

Copyright Featured Image and Page Header Image: Cinédia.

Braziliaanse avant-garde

Terugblik op 1995

De eerste Nederlandse vertoning van de Braziliaanse zwijgende avant-garde film Limite (Mário Peixoto, 1931) vond in 1995 plaats tijdens het eerste Festival Latino Americano de Cine y Literatura, georganiseerd door Leo Hannewijk bij Lantaren/Venster. De film werd op 21 oktober 1995 in Concertgebouw De Doelen (Rotterdam) vertoond, begeleidt door het Escher Ensemble (zes strijkers en zes saxofonisten), met een score gecomponeerd door de jonggestorven pianist/componist Frank Mol.

De voorstelling werd ingeleid door de Braziliaanse regisseur Nelson Pereira dos Santos, van wie toen een retrospectief werd vertoond. “Aan het begin van de voorstelling vertelde Nelson Pereiro dos Santos iets over de invloed die de film op zijn generatie filmmakers gehad heeft. In Brazilië is de film na enkele vertoningen uit roulatie genomen en er waren ook geen copieën meer van beschikbaar. Dos Santos en veel van zijn generatiegenoten hadden de film nooit gezien, maar er wel veel over gehoord, waardoor de film tot een soort mythe uitgroeide.” (recensie in het Rotterdams Dagblad, 23 -10-2005).

Componist Frank Mol zei over zijn compositie: “Ik maak zeer wisselende sfeerbeelden. Ik schaam me nergens voor. Bij romantische beelden doe ik iets vreselijks ordinairs. Maar ergens anders weer schrijnende dissonanten, lekker wringende, dreigende tonen ook. Ook een klein beetje Zuidamerikaanse saus er in, de camera speelt tenslotte met de sensualiteit. Bij beelden van voorbijstappende vrouwenbenen horen bijvoorbeeld handklopjes op de klankkast van de cello”. (interview in Rotterdams Dagblad 12-10-1995)

Recensie 1995

“Afgelopen zaterdag werd ‘de beste film ooit in Latijns-Amerika gemaakt’ in de Doelen vertoond. [-] Limite wordt wel op een lijn gezet met een film als Citizen Kane. Hoewel totaal verschillend van Limite, is dat wel begrijpelijk. Uit beide films spreekt een enorme experimenteerlust, een drang om de mogelijkheden van het medium te ontdekken. Welles leefde zich uit in allerlei optische trucjes, Peixoto speelt vooral met camerastandpunten en kadrering.

Het verhaal van Limite is snel verteld. Drie mensen, schipbreukelingen waarschijnlijk, drijven rond in een bootje op zee. Beelden van het drietal worden afgewisseld met hun herinneringen, vaak fragmentarisch en associatief. Als het besef van gevangenschap groeit, worden de beelden onheilspellender, dreigender. Donkere wolken, voetsporen in het zand die weggespoeld worden en kale takken die zwart tegen de hemel afsteken.

De drie zijn gevangenen van de hen omringende zee, maar de cameravoering daarentegen is onbegrensd; in mogelijkheden en in bereik. Hij bekijkt zijn objecten van alle kanten, zoomt erop in, snelt langs struikgewassen en langs de schuimende koppen van de branding. Naast deze beweeglijke cameravoering zijn de beelden ook vaak statisch en is de lens gericht op bewegende voorwerpen. Het ronddraaiende wiel van een locomotief bijvoorbeeld dat bijna onmerkbaar overgaat in een opname van een ronddraaiend naaimachinewiel, of beelden van velden met wuivend gras. Mensen worden vaak vanuit een extreem laag standpunt gefilmd, of juist vanuit vogelvluchtperspectief. Delen van het menselijk lichaam worden zodanig gekadreerd dat het objecten worden, losgesneden van het geheel.

Het gevoel van de grensoverschrijdende camera wordt gevoed met beelden van de hemel, de zee, de natuur. De hoogte in draaiend, de verte zoekend, de horizon aftastend. Daar waar de cameravoering niet louter ‘spielerei’ is maar samenhangt met het thema van de film, is Limite het mooist.

De muziek van het Escher ensemble was een prettige verrassing na het eeuwige pianospel dat de stomme film gewoonlijk begeleidt. De sonore klanken van strijkers en saxen verhevigden de sfeer van de film.” (recensie in het Rotterdams Dagblad, 23 -10-2005)

Achtergrondinformatie

• De opnamen werden gemaakt aan de zuidkust van Rio de Janeiro, de première was op 17 mei 1931. Regisseur/dichter Mario Peixoto was toen 23 jaar. Limite is zijn enige film gebleven.
• In 1959 werd gesignaleerd dat de nitraatkopie in slechte toestand was, de film werd gerestaureerd door Plinio Sussekind Rocha en Saulo Pereira de Mello. Het resultaat kon pas in 1978 gepresenteerd worden.
• De wereldwijde doorbraak volgde met de restauratie van de Cinemateca Brasileira, in samenwerking met de World Cinema Foundation (WCF). Deze versie werd vertoond op Cannes Classics 2007. De presentatie van de nieuwe conservering werd herhaald op ondere andere het Edinburgh International Film Festival (augustus 2007) en het IFFR 2008, met muziek van Satie, Debussy, Borodin, Stravinsky, Prokofiev en Cesar Franck. In 2017 werd de dvd uitgebracht.
• In 2001 maakte regisseur Sergio Machado een documentaire over Mário Peixoto, ONDE A TERRA ACABA (At the edge of the earth), vertoond op het IFFR 2002.

Limite (The Boundary). Brazilië, 1931, 120 minuten, zwart/wit. Regie: Mario Peixoto. Productie: Mario Peixoto. Scenario: Mario Peixoto. Camera: Edgar Brazil (pseudoniem voor Edgar Hauschild). Montage:Mario Peixoto. Muziekkeuze: Brutus Pedreira (o.a. Eric Satie, Debussy, Borodin, Stravinsky, Prokofiev and Cesar Franck). Regie-assistent:Rui Costa. Met:Olga Breno (Woman number 1); Taciana Rei (Woman number 2); Carmen Santos (The Whore); Mario Peixoto (The Man at the cemetery); Brutus Pedreira (Man number 2 and the pianist); Edgar Brazil (The Man asleep at the cinema); Faciana Rei; Raul Schnoor.

Een uitgeputte man en twee vrouwen zitten in een roeiboot op zee, eindeloze golven om hen heen. Het eten raakt op, ze zijn verloren. Wat is er gebeurd? Er volgen flash-backs naar hun leven op de vaste wal, in een dorpje aan zee. Grote emoties worden experimenteel uitgebeeld, met extreme camerastandpunten. Limite is een avant-garde film, zonder conventionele verhaalopbouw.  Na drie kwartier komen we in een dorpsbioscoop waar ze een Chaplin film vertonen, dat is leuk.

Vertoningen in Nederland

• 21 oktober 1995, Concertgebouw De Doelen (Rotterdam) in het kader van Festival Latino Americano de Cine y Literatura

• Februari 2008 op IFFR, op dvd, in het bijprogramma ‘Pièce Unique’, samengesteld door Edwin Carelse. Met muziek van Satie, Debussy, Borodin, Stravinsky, Prokofiev en Cesar Franck.

• 14 juli 2012 in Eye Filmmuseum, in het kader van ‘Below Sea Level – Explorations in Film, Master of Film Graduation Show 2012, Netherlands Film and Television Academy, Amsterdam School of the Arts’.

• 11 maart 2018 in het kader van Sounds of Silence Festival (Den Haag), begeleid door UTNUZ en OMEGA IMPACT.

Literatuur (Engelstalig)

• mariopeixoto.com/limite_eng.htm

• Anoniem ‘Limite’, URL: http://aya2002.tripod.com/cinema/id25.html

• Drew, William M., ‘Mário Peixoto (1908-1992), URL: gildasattic.com/peixoto.html.

• Korfmann, Michael, ‘On Mário Peixoto’s Limite’, in: Graf, Alexander & Dietrich Scheunemann (eds.) Avant-Garde Film, Amsterdam/ New York: Rodopi Press, 2007, pp 105-119.

• Korfmann, Michael (ed) Ten contemporary views on Mário Peixoto’s Limite, Münster: Monsenstein & Vannerdat Verlag, 2006.

• Korfmann, Michael, ‘On Brazilian Cinema: From Mário Peixoto’s Limiteto Walter Salles’, in: Senses of Cinemanr 40 (july-sep 2006), URL: sensesofcinema.com.

• Lee, Kevin B., ‘Limite (1931, Mario Peixoto)’, in: Shooting Down Pictures 27-1-2009, URL: http://alsolikelife.com/shooting/2009/01/951-93-limite-1931-mario-peixoto/

• Stam, Robert, ‘On the Margins: Brazilian Avant-Garde Cinema’, in Johnson, Randal & Robert Stam (eds), Brazilian Cinema, East Brunswick: Associated University Presses, 1982, pp. 306-327. Expanded edition 1995 New York: Columbia UP.

• Pacze Moj,’Limite’, in: Critical Culture, vol 4, nr 145 (2008), URL: http://critalculture.blogspot.com/2007/06/limite.html.

• Schild, Susana, ‘Limite’, in: International Dictionary of Film and Filmmakers, URL: filmreference.com

• Williams, Bruce, ‘Straight from Brazil? National and sexual disavowal in Mario Peixoto’s Limite’, in: Luso-Brazilian Review (LBR) vol 38, nr 1 (summer 2001) pp 31-40.

• Williams, Bruce, The lie that told the truth. (Self) publicity strategies and the myth of Mario Peixoto’s Limite’, in: Film Historyvol 17, nr 4 (2005) pp 392-403.

• http://moviessilently.com/2017/09/03/limite-1931-a-silent-film-review/

• https://criticsroundup.com/film/limite/

• http://www.arte.tv/de/-Limit-von-M_C3_A1rio-Peixoto-_281931_29/3494222.html

Context:

Braziliaanse regisseur Humberto Mauro (1897 – 1983), met o.a. de zwijgende films Braze Dormida (1928); Sangue Mineiro (1929); Thesouro Perdido (1927).  Zie: www.gildasattic.com/mauro.html.