Copyright Featured Image and Page Header Image: Goya Film.
Opvlammende rivaliteit en passie
La Revoltosa (Florian Rey, 1924) biedt de toeschouwer een scala aan hoog opvlammende rivaliteit en passie, mits de authentieke score ten gehore wordt gebracht.
De partituur
LA REVOLTOSA is oorspronkelijk een Spaanse operette (“zarzuela”) van componist Ruperto Chapí (1851-1909), die in 1898 in première ging. De composities van Ruperto Chapí zijn wereldberoemd in Spanje, maar nagenoeg onbekend daarbuiten. De zarzuela LA REVOLTOSA (1898) is gebaseerd op een volkstoneelstuk en werd veelvuldig in Spanje verfilmd. De eerste versie is de zwijgende film van Florian Rey.
De originele filmpartituur werd teruggevonden en de filmkopie van LA REVOLTOSA (1924) werd in 1998 gerestaureerd door de Filmoteca Española in Madrid. De kopie bevat prachtige tinting (het vuurwerk op de kermis!) en missende passages zijn aangegeven met een tussentitel. De Nederlandse ondertiteling was een hele klus, omdat het libretto uit 1898 stamt en veel Madrileense volkstaal bevat. Daarnaast waren de meeste Spaanse teksten te lang voor een volledige vertaling en moest zorgvuldig het verband tussen tekst en beeld bewaakt worden.
De regisseur
LA REVOLTOSA is het regiedebuut van filmregisseur Florian Rey (1894 – 1962), pseudoniem voor Antonio Marínez. Over hem zijn slechts enkele biografische gegevens direct voor handen: hij was eerst journalist en acteur voordat hij de overstap naar filmregie maakte. Hij ontdekt de actrice Imperio Argentina, trouwt met haar en ze maken vijftien films samen. In de jaren dertig verhuizen ze naar Parijs, waar hij Europese versies van Amerikaanse films maakt. In 1938 verhuizen ze naar Berlijn. Deze korte kenschets laat vele vragen open: hoe komt het dat Rey niet internationaal bekendheid verwierf? LA REVOLTOSA kan zich meten met het beste van René Clair (bijvoorbeeld UN CHAPEAU DE PAILLE D’ ITALIE, 1927).
Mark Cousins beschrijft in zijn boek over de filmgeschiedenis een andere zwijgende film van Florian Rey, LA ALDEA MALDITA (Het vervloekte dorp, 1930). De film is een loflied op het leven op het platteland. Een gezin moet noodgedwongen verhuizen naar de stad, waar het leven hard en snel is. In 1947 maakte hij een remake van deze film (zie ook het essay van Augustin Sanchez Vidal in Mira, 2005).
De film
In het melodrama LA REVOLTOSA toont Florian Rey zijn vakmanschap met onder andere de doeltreffende enscenering van het volksfeest: er is sprake van een prachtige fotografie met zonovergoten opnamen en een goede acteursregie. De actrice Josefina Tapias vertolkt de hoofdrol van de ‘onrust-stookster’ op een aanstekelijke wijze.
In LA REVOLTOSA speelt een straatjongen een bijrol: het is een klein jochie met een grote pet, waarschijnlijk gemodelleerd op THE KID (1921) van Charles Chaplin. Deze intertekstuele verwijzing is eens te meer een teken van de mondiale populariteit van Chaplin. De straatjongen in LA REVOLTOSA krijgt een paar goed gedoseerde close ups en de jeugdige acteur bewijst deze gunst waard te zijn: nog steeds roept zijn brutale blik en mimiek een vertederende publieksreactie op. Dit personage is een extra komisch accent in het verhaal, een ondersteuning van de ambiance in de volkswijk.
Andere bijfiguren zijn de komisch-onnozele oude mannen die zich in de luren laten leggen door hun vrouwen. Het verhaal heeft ook sterke sociale betrokkenheid, vergelijkbaar met bijvoorbeeld de Jordaanse toneelstukken van Herman Bouber uit de jaren dertig (zoals “De Jantjes”).
Documentatie
Bronnen:
-
Mark Cousins, Close-Up. Wereldgeschiedenis van de film, Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 2005, p. 89.
-
Marvin d’Lugo, Guide to the Cinema of Spain, Westport/London, Greenwood Press, 1977, pp 194-195.
-
Augustin Sanches Vidal, ‘La Aldea Maldita 1930, 1947’, in: Alberto Mira (ed) The Cinema of Spain and Portugal, London: Wallflower Press, 2005, pp 13-21.
Credits
La Revoltosa (The Mischievous Girl). Spanje, 1924, 55 min (20 b/s), zwijgend. Regie: Florian Rey. Met: Josefina Tapias, Juan de Orduña. Produktie: Goya Film (Madrid). Libretto: Lopez Silva en Carlos Fernandez Shaw.
Synopsis
LA REVOLTOSA is een Madrileense volksgeschiedenis met in de hoofdrol een jonge, opstandige vrouw (‘la revoltosa’). Ze is afkomstig uit de betere kringen, maar vanwege een romance wordt ze het onderwerp van roddel en achterklap. Uiteraard wordt ze uiteindelijk toch de heldin van het verhaal waarin de verschillende personages, zoals in een goede klucht betaamt, voortdurend tegen elkaar worden uitgespeeld.
Vertoningen:
Tournee in 2005 in vijf steden: Theater aan de Parade, Den Bosch: 11 oktober 2005 (met inleiding van Theodore van Houten), Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht: 12 oktober 2005 (met inleiding), Lantaren/Venster, Rotterdam: Vr 14 okt 2005 (met inleiding), Muziekgebouw aan het IJ, Amsterdam: 15 okt 2005 (met inleiding), Dr. Anton Philipszaal, Den Haag: 16 okt 2005 (met inleiding). Begeleiding door The Silent Band, o.l.v. Javier Pérez de Azpeitia, m.m.v. zangers.
Voorprogramma (35 min) vijf korte animatiefilms van pionier Segundo de Chomon 1871-1929): SAMSON ET DAHLILA; L’ECRIN DU RAJAH; SUPERSITTION ANDALOUSE; L’HOTEL ÉLECTRIQUE; VOYAGE DANS LA LUNE.
In 1999 formeerde pianist Javier Pérez de Azpeitia The Silent Band. In het seizoen 2003/2004 begeleidde ze op uitnodiging van Film in Concert FAUST, de zwijgende film van Friedrich Wilhelm Murnau. Javier Pérez de Azpeitia begeleidt zwijgende films en arrangeert mood musicvoor bioscooporkest. Hij was betrokken bij filmcycli van grootmeesters van de zwijgende cinema zoals Fritz Lang, F.W. Murnau en Tod Browning. Hij houdt zich actief bezig met de restauratie van muziek bij zwijgende films, in samenwerking met de Filmoteca Española in Madrid. Hij studeerde piano in San Sebastian, Madrid en Luik en verwierf daar de belangrijkste prijzen. Ook werd hij onderscheiden op diverse piano- en kamermuziekconcoursen. Hij doceert aan het conservatorium van San Sebastian en heeft bovendien een praktijk als concertpianist.
Persbericht Film in Concert, geschreven door Theodore van Houten:
“La Revoltosa is de bekendste Spaanse musical of zarzuela. Het is een van de populairste muziektheaterstukken uit de Latijnse wereld maar in Nederland nooit eerder uitgevoerd (net zo min als De Jantjes ooit in Spanje te zien geweest is). La Revoltosa is een zeer belangrijk werk, waarin muziek van niveau en karakter van Chabrier, Falla en Bizet samengaan met een volkstheaterstuk. Camille Saint-Saens zei over La Revoltosa dat Bizet – componist van Carmen – er trots op geweest zou zijn, als het zijn muziek was!
Componist Ruperto Chapí (1851-1909) begon als trompettist in een theaterorkest. Hij studeerde in Madrid en – met beurzen – in Milaan, Rome en Parijs. Zo kreeg zijn karakteristiek Spaanse muziek Franse humor en Italiaanse dramatiek mee. Chapí schreef zeven opera’s en meer dan honderd zarzuela’s – ongeveer drie per jaar – die beïnvloed zijn door de ironische operettes van Jacques Offenbach. La Revoltosa (De onruststookster) is Chapí’s bekendste werk en tegelijkertijd de populairste zarzuela uit dit zeer omvangrijke repertoire. La Revoltosa ging in 1897 in première op een libretto van twee beroemde tekstschrijvers, Lopez Silva en Carlos Fernandez Shaw. Het verhaal is – net als Cole Porters Kiss Me Kate! (1948) enigszins geïnspireerd op Shakespeares The Taming of the Shrew. Een compleet onschuldige jonge vrouw (Mari-Pepa, «la revoltosa»: Josefina Tapias) wekt de wellust op van een aantal wat oudere heren en de jaloezie en wraakgevoelens van de bijbehorende echtgenotes. Zij lokken de mannen in een val. De heren krijgen te horen dat zij ‘s avonds om tien uur door Mari-Pepa worden verwacht voor een rendez-vous, waarbij de vrouwen hen ontmaskeren.
De vermaarde acteur-regisseur Florian Rey (1894-1962), die bij een kleine honderd Spaanse films betrokken was – verfilmde La Revoltosain 1924. Het was zijn eerste productie. Tapias, de hoofdrolspeelster, werd een grote vedette in de Spaanse cinema. Zij werkte bijna 70 jaar, van 1920 tot 1989 voor de camera! La Revoltosa is geen letterlijke weergave van de zarzuela. De opnamen zijn in een volkswijk van Madrid gemaakt, in de openlucht (waarbij van elke scène maar één of twee takeswerden gemaakt). In combinatie met de muziek van de zarzuela leveren de stadsbeelden een bijzondere theaterervaring op. Het is een van de eerste grote Spaanse films geweest en de nog eenvoudige montage laat zien dat de cinema daar nog in de kinderschoenen stond. Daar staat tegenover dat het acteren door toneelspelers van de fameuze gezelschappen uit de Spaanse hoofdstad van zeer hoog niveau was. La Revoltosa is ook duidelijk door de ogen van een acteur geschoten.
De Catellaanse tussentitels in het argotvan Madrid zijn vertaald door Edith Goel en Theodore van Houten. Voor de vertoningen van de filmversie van La Revoltosa werd de originele zarzuela bewerkt voor bioscooporkest met twee solisten. De film is voor de Filmoteca Espanol gerestaureerd door de Spaanse regisseur en filmhistoricus Luciano Berriatua (1949), die wereldnaam verwierf met zijn minutieuze restauraties van de films van Murnau. Twee jaar geleden vertoonde Film in Concert Murnaus Faustin Berriatua’s restauratie.
Bij de vijf Nederlandse voorstellingen, waarbij La Revoltosa voor het eerst in Nederland wordt uitgevoerd, wordt het arrangement voor bioscooporkest uit 1924 uitgevoerd door The Silent Banduit San Sebastian, geleid door pianist-kapelmeester Javier Pérez d’Azpeitia. Solisten zijn de sopraan Maria Mendizábal en de bariton Alfredo Garcia. In het voorprogramma worden vijf korte fantastische films uit de beginperiode van de Spaanse cinema vertoond, variërend van een ‘elektrisch (automatisch) hotel tot de tragedie van Stamboon en Delilah, met de muziek uit de gelijknamige opera van Saint-Saens. Zo is de hele voorstelling een Spaanse aangelegenheid die laat zien dat er vóór Bunuel en Dali in Spanje werd gefilmd.”
