Skip to main content

La Commare Secca (1962)

By September 11, 2019May 19th, 2023Notes on film
Copyright Featured Image and Page Header Image: Cinematografica Cervi/ Cineriz.

Regenbui als refrein

 

In speelfilms zijn regenbuien te beschouwen als markeringsmomenten, ze zijn een visueel compositie-element in de verhaalwereld. Ze vormen bijvoorbeeld een omslagpunt op het vlak van informatieverspreiding, of wisseling van het vertelperspectief, of markering van het tijdsverloop in de verhaalwereld. In La Commare Secca (Bernardo Bertolucci, 1962) heeft de regenbui het karakter vaneen terugkerend refrein in de serie flash-backs.

De beginbeelden tonen een viaduct van kaal beton. Een greppel met opwaaiend zwerfvuil. Langzaam komt een liggende vrouw in beeld, haar hand, haar voet. Ze is dood. Wat is hier precies gebeurd, hoe is deze vrouw om het leven gekomen? De film geeft niet meteen een verklaring hiervoor. Er volgen vijf verhoren op een politiebureau, dit zijn vijf flash-backs waarin de filmtoeschouwer steeds wordt meegenomen terug in de tijd, naar het begin van de dag.

De flash-backs in deze film zijn aan de ene kant subjectief: vier personages vertellen hun herinneringen, vertekend door spanning, de druk van het politieverhoor. Het ritme van de montage en de stijl van de beeldcomposities zijn per flash-back steeds aangepast aan de personages. Aan de andere kant tonen deze flash-backs ook beelden die aantonen dat de personages liegen, om verschillende redenen.

Segmentatie van de plot

  • Verhoor van een jongen. Hij is in tranen, later blijkt pas waarom. Hij vertelt zijn adres, het huis komt in beeld, we zien de jongen de tuin uitkomen. Buiten beeld vertelt hij over wat hij zoal deed die dag. De beelden vertellen echter een heel ander verhaal. De jongen steelt met vriendjes een tas. Dan volgt een plotselinge overgang naar een vrouw in een kamer, de regen druipt van de ruiten, het is een donderbui. Er klinkt ook muziek die bij de beginbeelden klonk. Deze scène keert bij elk verhoor terug, steeds zien we meer van wat de vrouw meemaakt. Na het onweer lopen de jongens door het bos, in de avond. Er klinkt Italiaanse popmuziek, het blijkt een radio te zijn van een vrijend paar.
  • Verhoor van een blonde man. Hij is een bekende van de politie, die eerder veroordeeld is wegens diefstal. Hij liegt ook over zijn dag. Na een afspraak met een onnozel meisje aan de rand van de stad heeft hij een heftige ruzie met zijn ‘schoonmoeder’ die kijvend een mes pakt. Hij gaat geld halen bij zijn klantenkring: hij is de minnaar van een vrouwelijke pooier. Na de scène met de onbekende vrouw in de kamer, onweer en regen, krijgt hij ruzie met zijn vriendin. Hij zwerft door de stad, komt ’s-avonds in het park terecht. Hij ziet zijn vriendin met een ander. Dit verzwijgt hij voor de politie.
  • Verhoor van een dienstplichtig soldaat. Hij is een jongen uit de provincie die een dag in Rome is. Dit is een zwijgende sequentie, een mozaïek van brokstukken van het straatleven zoals de soldaat dat waarneemt en ervaart. Hij loopt achter de vrouwen aan, zonder succes. Dan staat hij in het Colosseum, waar toeristen worden rondgeleid. Na de scène met de vrouw in de kamer, die als een refrein gaat werken en als tijdsbaken, schuilt de soldaat bij een treinviaduct. In het park valt hij in slaap op een bank. Hij ziet een man op houten slippers rondlopen.
  • Verhoor van de man op slippers, een zwerver. De camera zoekt weer, kijkt rond en toont beelden buiten het verhaal van het personage om. De camera probeert meer te zien dan er verteld wordt. De zwerver vermeldt twee jongens en een man te hebben gezien in het park, en ook een vrouw. Hier houdt hij op met vertellen. Er klinkt spanningsmuziek, op piano. Dit lijkt een sterke aanwijzing voor wie de dader is.
  • Een tweede verhoor van de jongen. Samen met een vriend had hij een afspraak met twee meisjes die ze waren tegengekomen tijdens de lunch. Na het refrein van onweer en vrouw zien we de vier jongelui bij een oudere vriendin. Ze draaien een plaat, de twee meisjes dansen, de twee puberjongens durven niet. De jongens moeten 2000 lire hebben om een etentje te bekostigen. Ze komen ’s-avonds in het park, dezelfde spanningsvolle pianomuziek. Ze hebben een gesprek met een man (die homo blijkt te zijn), ze passeren een vrouw (de titelmuziek klinkt). De jongens stelen een jas met aansteker. In deze vijfde flash-back volgt een sprong in de tijd, naar de dag na de moord. De politieman vraagt aan de jongen: ‘Waarom ben je gevlucht?” We zien de uitbeelding van de terugblik: de jongens staan op een voetbalveld aan de rand van de stad. De politie zoekt ze, ze vluchten. De jongens blijven maar rennen door een verwilderd landschap. Het is geen klassieke achtervolgingsscène want de politie is al snel uit het zicht verdwenen.
  • Het moordonderzoek heeft nog niet veel opgeleverd, iedereen draait om de waarheid heen. De politie roept de zwerver op. Vraag: ”is er iets dat je je nog kunt herinneren?”. Jawel, de zwerver heeft een gesprek gehad met de vrouw, ze tippelt in het park. Hij heeft echter geen geld, wil haar verkrachten, en doodt haar in deze worsteling. We zien dat de homo van een afstand toekijkt.

De film lijkt nu klaar: de dader is bekend. Maar nee: er volgt een slotscène in fel zonlicht. Een danstent, met danspaartjes die aan elkaar kleven. De homo kijkt zoekend om zich heen, een politieman achter zich. De zwerver wordt gearresteerd, hij roept: “Het was maar een hoer, ik heb niets gedaan”.

Conclusie

Regisseur Bertolucci en scenarioschrijvers Sergio Citti en Pier Paolo Pasolini kozen voor de vertelstructuur van een zoektocht naar een dader, waarbij ze de story verknippen tot een plotstructuur die bestaat uit vier perspectieven. De story wordt fragmentarisch verteld door de personages, die zich laten kennen als onbetrouwbare verteller. De ontknoping wordt verteld door een onzichtbare verteller, maar de identificatie en de arrestatie van de dader is niet de essentie van de film.

Het verhaal over het oplossen van de moordzaak vormt de aanleiding tot het in beeld brengen van een dag uit het leven van verschillende soorten armoedzaaiers die allemaal kampen met geldgebrek.

“The characters have no ambition to make their mark on history, but their lives are shaped by power relations within society. The narrative concludes with the identification of the murderer, and that there is not just one truth but multiple explanations for a social situation.”(Wood, 2005, 126).

Het perspectief van de twee tienerjongens krijgt de meeste aandacht, wellicht is hier de invloed van scenarioschrijver Pasolini het meest merkbaar. LA COMMARE SECCA (1962) heeft veel verwantschap met de film die Pasolini een jaar eerder regisseerde: ACCATTONE (1961).

“Bertolucci created an impressionist poem of Rome as seen by ‘the children of life’, young men from the sub-proletariat who enjoy life in spite of their poverty and lack of perspective.” (Liehm 1984, 192)

De titel LA COMMARE SECCA is ontleend aan een dichtregel van G.G. Belli: ”La Commaraccia Secca de strada Guilia arza e rampino”. Vrij vertaald: Het oude dorre wijf van de Julia-straat klimt de trap op. Wellicht is dit een indicatie dat de film breder opgevat kan worden, een soort klaagzang met als kern de boodschap dat de dood steeds weer terugkeert?”

 

Documentatie

Deze tekst is gebaseerd op een lezing die onderdeel was van de cursus filmanalyse die ik begin jaren tachtig heb gegeven in Filmhuis Gouda.
Literatuur:
  • Wood, Mary P. Italian Cinema, Oxford: Berg, 2005.
  • Liehm, Mira, Passion and Defiance: Film in Italy from 1942 to the Present, Berkeley: University of Los Angeles, 1984.
  • McKim, Kristi (2013) Cinema as Weather: Stylistic Screens and Atmospheric Change.New York: Routledge, 2013
Zie ook:
De beginscène van La Commare Secca is beschikbaar op YouTube, gepost door een fan van de muziek van componist Piero Piccioni.: www.youtube.com/watch?v=XUL2mbJ1dIc
Regenbuien in films.
In speelfilms zijn regenbuien te beschouwen als momenten die een belangrijk compositie-element zijn in de verhaalwereld. Ze vormen bijvoorbeeld een omslagpunt op het vlak van informatieverspreiding, of wisseling van het vertelperspectief en/of markering van het tijdsverloop in de verhaalwereld.
  • LA COMMARE SECCA (Bernardo Bertolucci, 1962), waarin de regenbui een terugkerend refrein is in de serie flash-backs.
  • De openingsbeelden van RASHOMON (Akira Kurosawa, 1951) waarin de regen een gordijn is dat als achtergrond dient voor de start van de vertelling.
  • Hoofdpersonen gaan uitbundig uit hun dak in een stortbui. Onder andere in Singin’ in the Rain(1952) of Turks Fruit(1973).
  • Hoofdpersoon maakt een ontwikkeling door, de regenbui werkt reinigend. Onder andere Bridgit Jones: The Edge of Reason(2004).
  • Regenbui is onderdeel van een locatie, zoals in Solaris(Steven Soderbergh, 2002) of Blade Runner(Ridley Scott, 1982).
  • The Barefoot Contessa (1954): in de openingsscène staat Humphrey Bogart in de druipende regen op een begraafplaats, hij denkt terug aan zijn ontmoetingen met de vrouw die op dat moment begraven wordt.
  • Breakfast at Tiffany(Blake Edwards, 1961). De slotscène.
  • Ladri di Biciclette (1948) – regen als pauzemoment in de zoektocht
  • Pather Panchali (Satyajit Ray, 1955). Zie: http://www.youtube.com/watch?v=SOI9qnBw0BQ
  • The Downpour (Ragbar, Bahram Beyzai, 1972)
  • Monsoon Wedding (Mira Nair, 2011).
  • In the Mood for Love (Wong Kar-wai, 2000)en The Grandmaster (Wong Kar-wai, 2013)
  • Stray Dogs (Tsai Ming-liang, 2013): “No other contemporary director has returned so compulsively to the same themes, the same images, the same actors, the same tragicomic tone. In Stray Dogs, the shots of Lee Kang-sheng struggling in driving rain and wind to hold up a signboard advertising expensive real-estate inevitably bring to mind the shots in Vive l’Amour(94) of Yang Kuei-mei trying to put up her “For Sale or Rent” posters under similarly adverse weather conditions.” (Tony Rains, in Film Comment, May/June 2014 URL: http://www.filmcomment.com/article/review-stray-dogs-tsai-ming-liang/
Speciale aandacht verdient de regenbui in PSYCHO (Hitchcock, 1960). Filmkenner Mark Cousins schreef hierover in een column: “In Alfred Hitchcocks’s Psycho(1960), as Janet Leigh drives, she thinks about the money she has just stolen. As she becomes more worried about the consequences, it gets dark and starts to rain. The camera looks through the wet windscreen at her as her eyes widen with fear. As the wipers swish we see her clearly, then not, clearly, then not. The rain is like a judgement. Famously, the next downpour of water, in the pristine white bathroom, comes after she has decided to return the money. She is happy and begins to cleanse herself – until she is interrupted. The rain and the shower bookend her moral choice.” Source: Mark Cousins, Widescreen: Watching, Real, People, Elsewhere, London: Wallflower Press, 2008, p.37.
De beste registratie en representatie van een regenbui op het filmdoek blijft het korte zwijgende ‘filmgedicht REGEN (Mannus Franken & Joris Ivens, 1929).De hoofdpersoon is een regenbui die over een stad (Amsterdam) heentrekt. Sfeerimpressies van dreigende wolken, druppels in het straatbeeld en een zonnige opklaring worden in chronologische volgorde gepresenteerd. Het is een zwijgende film met toegevoegde muzikale begeleiding.
Oogst aan tips over betekenisvolle regen in films:
Aanbevolen literatuur
  • McKim, Kristi (2013) Cinema as Weather: Stylistic Screens and Atmospheric Change. New York: Routledge, 2013.

Recommended For You

Notes on film Gundermann (2018)

Gundermann (2018)

Peter BosmaJanuary 5, 2022
Notes on film El Angel Exterminador (1962)

El Angel Exterminador (1962)

Peter BosmaOctober 16, 2021
Notes on film Paranoid conspiracy thriller

Paranoid conspiracy thriller

Peter BosmaOctober 15, 2021