Kreutzersonate (1928)

Copyright Featured Image and Page Header Image: Julius Schmitt/Chicago Film.

Tolstoi in Praag

De film Kreutzersonate (Gustav Machaty, 1928) is gebaseerd op de gelijknamige novelle (1890) van Leo Tolstoi. Het verhaal start in een treincoupé, het gesprek komt op een fameuze moord uit hartstocht. De dader blijkt aanwezig te zijn, hij vertelt zijn herinneringen. In de flash-back zien we hoe hij en zijn echtgenote van elkaar vervreemden, ondanks de aanwezigheid van hun drie kinderen. Zijn vrouw houdt van uitgaan en dansen, hij houdt hier helemaal niet van. Ze krijgen bezoek van een gezamenlijke vriend, een beroemde violist. De violist en de echtgenote (een verdienstelijk pianiste) gaan met elkaar repeteren, ze storten zich op de Kreutzersonate van Beethoven. Hun samenspel leidt tot een romance. De jaloerse echtgenoot vermoordt zijn vrouw. Regisseur Gustav Machaty (1901-1963) verplaatste het 19^e-eeuwse verhaal naar de jaren ’20, met prachtige interieurs in de stijl van de Praagse art-déco. De plaats van handeling is niet meer Rusland, maar een onbestemde stad met Tsjechische allure.

Regisseur Machaty toont in Kreutzersonate op relatief jonge leeftijd dat hij een groot vakman is. Bijvoorbeeld in de enscenering van een huwelijk dat op de klippen geraakt, compleet met overtuigend jengelende kinderen. Zijn enscenering van de roes van jaloezie van de echtgenoot is nog steeds meeslepend. De opbouw van de climax begint met een wilde tocht van het landgoed buiten de stad per open paardenkoets naar het station, in allerijl jaagt hij door het idyllische landschap, bij de spoorwegovergang worden de slagbomen al naar beneden gedraaid, de koets stuift er rakelings onder door en jaagt langs het spoor naar het perron, de echtgenoot haalt de trein op het nippertje, hij springt net op tijd op de rijdende trein.

Door deze furieuze aanloop is het onduidelijk of we wel de werkelijkheid zien: zijn de echtgenote en de violist werkelijk in een vurige kus verdiept, of is dit slechts een waanbeeld van de overspannen geest van de jaloerse echtgenoot?

Cameraman Otto Heller werkte in de jaren dertig een korte tijd in Nederland, op de vlucht voor de nazi’s. Hij kende een lange carrière, met Peeping Tom (1960) als één van de hoogtepunten. In de Kreutzersonate weet hij op diverse momenten de handeling te versterken met dramatische schaduwen, geheel in Duits-Expressionistische stijl.

Kreutzersonate (Kreutzerova Sonata). Tsjechië, 1928, circa 80 minuten (lengte: 1.932 meter, 20 b/s), zw/w, Tsjechische tussentitels. Regie: Gustav Machaty. Camera: Otto Heller. Art Direction: Vilém Rittershain. Produktie: Chicago Film, Praag. Met: Eva Byronova (Natasja Pozdnysjevova), Jan W. Speerger (Pozdnysjev), Miroslav Paul (Troechasjevsky, de violist). Foto’s beschikbaar op website www.divxclasico.com/foro/viewtopic.php?f=1054&t=66529.

Vertoningen

• 19 mei 2006 in Lantaren/Venster, begeleid door Bohuslav Zola (viool) en Hugo van Neck (piano).

De tournee van Kreutzersonate bestond verder uit nog drie voorstellingen:

• Ma 22 mei 2006, Theater aan de Parade, Den Bosch (met inleiding)

• Do 28 sept 2006, Concertgebouw, Kleine Zaal, Amsterdam

• Vr 19 jan 2007 Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht (met inleiding)

“Twee topmusici begeleiden de film met improvisaties waarbij ook veel Beethoven zal klinken. U hoort de getalenteerde pianist Hugo van Neck en de Nederlands-Tsjechische violist Bohuslav Zola, die jaren speelde bij het Praagse film-/theatergezelschap Laterna Magica en later in het Brabants Orkest.”

De tournee van deze film in 2006 was helaas het slotakkoord voor de Stichting Film in Concert. Inspirator en initiator was Theodore van Houten. Van 1993 tot 2006 was hij artistiek directeur van de Stichting Silent Cinema Music Live (Film in Concert). Hij gaf daarna nog vele inleidingen, onder andere bij de serie filmconcerten in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Hij overleed in 2016. Zie verder: http://www.theodorevanhouten.nl/biografie.htm

Literatuur

• Cargnelli, Christian (ed), Gustav Machaty. Ein Filmregisseur zwischen Prag und Hollywood, Wenen: Synema, 2005. (pp. 75-76)

Gustav Machatý maakte in Tsjechië nog twee zwijgende films over oplaaiende hartstochten, ‘Erotikon’ (1929) en ‘Extase’ (1933).

Erotikon is deels een experimentele film, met veel extreme close-ups van gezichten en prachtige art deco interieurs, deels is het een traditioneel melodrama over de dochter van een oude stationschef die zich laat verleiden door een onbetrouwbare vreemdeling. Deze dandy charmeert de oude man met whiskey en een aansteker, de dochter weet hij te strikken met parfum (van het merk Erotikon). Omslagpunt in het verhaal is een bloedtransfusie als daad van dankbaarheid. Er is ook een gedenkwaardige scène waarin een schaakspel dient als opbouw van stijgende spanning tussen drie mensen. Erotikon (1929) werd recent gerestaureerd en van een nieuwe score voorzien door Jan Klusák, zie o.a. www.ce-review.org/00/33/kinoeye33_hames.html.