Skip to main content
Copyright Featured Image and Page Header Image: Janus Film und Fernsehen.

 

De humor van Kafka

Franz Kafka is een figuur die blijft boeien, ook diverse filmmakers zijn door hem gefascineerd. Denk aan de biografische speelfilm KAFKA (Steven Soderbergh, 1991), of de boekverfilming THE TRIAL (Orson Welles, 1962).Franz Kafka’s romanfragment ‘Der Verschollene’ inspireerde het regisseurduo Danièle Huillet en Jean-Marie Straub in 1984 tot het maken van een eigenzinnige film.

De gedachtewereld van de 16-jarige hoofdpersoon Karl wordt in de onvoltooid gebleven roman van Franz Kafka in zorgvuldige en verfijnde bewoordingen weergegeven. Zijn belevenissen en de gesprekken die hij voert worden uiterst gedetailleerd beschreven. Het regisseursduo Straub & Huillet vertaalden deze sierlijke zinswendingen op treffende wijze in streng gestileerde filmbeelden. Hun acteursregie richt zich op een vervreemdende manier van vertolking, met een ingehouden lichaamstaal en schijnbaar emotieloos uitgesproken dialogen. Realisme is niet hun doel, ook niet in aankleding of locatie.

De rol van de oom die de jongeman aanvankelijk hartelijk ontvangt wordt gespeeld door Mario Adorf, een zeer ervaren acteur die naast talloze Italiaanse films ook faam verwierf in de Duitse cinema, zowel in de populaire producties (bijvoorbeeld DAS TOTENSCHIFF, 1959, regie Georg Tressler, gebaseerd op de roman van B.Traven) als in de auteur cinema (o.a. DIE BLECHTROMMEL, 1979, Schlöndorff en LOLA, 1981, Fassbinder).

De rollen van twee Amerikaanse klaplopers worden vertolkt door de Duitse filmmakers Harun Farocki en Manfred Blank. Ze hebben beiden een documentaire hebben gemaakt over hun ervaringen: ARBEITEN ZU KLASSENVERHÄLTNISSE VON DANIELE HUILLET UND JEAN-MARIE STRAUB (Harun Farocki, 1983) en WIE WILL ICH LUSTIG LACHEN (Manfred Blank, 1984).

Je hoeft geen zestien jaar te zijn om je te kunnen herkennen in Karl en intens mee te leven met zijn verbijsterende ervaringen in het nieuwe land. Hij is bijzonder naïef en meer dan gemiddeld neurotisch, maar ook intelligent, zeer taalvaardig en gevoelig. Hij komt zowel weldoeners tegen als mensen die misbruik van zijn vriendelijkheid en hulpvaardigheid maken.

Kafka is nooit in Amerika geweest. Het eerste hoofdstuk waarin de aankomst van Karl wordt beschreven lijkt nog erg realistisch, maar daarna wordt de omgeving steeds abstracter en vreemder. Het begint al bij zijn oom, die zich doet kennen als een merkwaardige mentor en een raadselachtige representant van de handelswereld in New York. Het laatste hoofdstuk is een regelrecht visioen te noemen. Het is daarom mogelijk of wellicht zelfs onvermijdelijk om dit verhaal over deze jonge immigrant symbolisch op te vatten. Kafka’s hoofdpersoon Karl Rossmann is de Europeaan die verdwaalt in een fictief Amerika enten onder gaat aan een enorme ‘culture shock’. Het land van de oneindige mogelijkheden en kansen wordt voor hem een doolhof, waarin hij geconfronteerd wordt met misverstanden en onrechtvaardigheid.

Kafka schiep een meesterwerk van taalexpressie en verbeelding, gedrenkt in absurdistische humor. Straub & Huillet slagen erin een gelijkwaardige kwaliteit te bereiken met hun filmbewerking.

Het werk van Danièle Huillet en Jean-Marie Straub is relatief weinig vertoond in Nederland.

  • Hun film CHRONIK DER ANNA MAGDALENA BACH (1968) werd vertoond op het Cinemanifestatie Festival en is een aantal keren geïmporteerd.
  • KLASSEVERHÄLTNISSE werd in 1985 op het International Film Festival Rotterdam vertoond en aangekocht door distributeur Film International en vertoond in het filmhuizen-circuit. Deze film is dus ook onderdeel van de Nederlandse filmcultuur.

Documentatie

Klassenverhältnisse – Duitsland,1984, 127 min., zw/w. Regie Jean-Marie Straub & Daniëlle Huillet. Met: Christian Heinisch, Mario Adorf, Laura Betti, Andi Engel, Manfred Blank, Harun Farocki.