Im Lauf der Zeit (1976)

Copyright Featured Image and Page Header Image: Wim Wenders Productions.

 

Zwerftocht in de grensstreek

Twee mannen komen elkaar tegen, ze kennen elkaar niet. Ze reizen samen verder, langs de grens tussen West-Duitsland en de DDR. Het kale landschap met uitgestorven dorpjes en eindeloos golvende heuvels is een soort ‘Seelenlandschaft’ voor ze, want ze hebben nog veel verdrongen verleden te verwerken. Maar eerst gaan ze op weg. De twee mannen praten aanvankelijk weinig. Is hier een film van te maken? Jawel, Wim Wenders is het gelukt. In 1976 ging Im Lauf der Zeit triomfantelijk in wereldpremière op het filmfestival van Rotterdam.

Groot pluspunt: Rüdiger Vogler speelt de rondtoerende technicus die met zijn vrachtwagen bioscopen in dit afgelegen grensgebied afgaat, voor het plegen van onderhoud aan de filmprojectoren. De melancholie van vervallen bioscopen geeft een extra dimensie aan het verhaal.

Veertig jaar later is het kijken naar Im Lauf der Zeit een feest van herkenning en van verrassing. Sommige beelden waren helder in mijn geheugen gegrift, maar veel beelden waren verdampt en zijn opnieuw verrassend of vertederend.  En plotseling zie je rode lijnen in het oeuvre van Wenders: een totaalopname van een man die kaarsrecht een veld in wandelt, op weg naar de horizon, zoals in de opening van Paris, Texas (1984). En de twee mannen praten op een gegeven moment over wat ze die dag gezien hebben, zoals de engelen in Der Himmel über Berlin (1987). En een juke-box komt in bijna alle films van Wenders voor.

Citaat 1

Wenders liet zich inspireren door de beroemde reportage Let Us Now Praise Famous Men, over de Depressiejaren op het platteland in het Zuiden van de VS, met beelden van de fotograaf Walker Evans. In een interview zegt Wenders hierover:

”Met de eigenzinnige stijl van de fotoserie die Walker Evans daar maakte, raakte hij het hart van het begrip ‘depressie’. Omdat het gedeelte van Duitsland dat we doorkruisten, het niemandsland langs de grens met Oost-Duitsland, op mij ook een depressieve indruk maakte – iedereen trok weg, het was een gebied zonder hoop – hadden we het gevoel een soort verslag te maken, verwant aan dat van Walker Evans.”

• Bron: Wim Wenders (1982) ‘Onmogelijke verhalen’ in: Meulen, H. van der (ed. 1992) De kunst van het zien: De cinema van Wim Wenders, Amsterdam: NFM/IAF, pp. 31. Nederlandse vertaling van een interview gepubliceerd in Cahiers du Cinéma 400 (oktober 1987). Overgenomen uit de bundel Die Logik der Bilder: Essays und Gespräche (Frankfurt am Main: Verlag der Autoren, 1988).

Citaat 2

“In deze virtuoze roadmovie over twee mannen en de ondergang van een bioscoopcultuur, toont Wenders zijn grote voorliefde voor John Ford. Het scenario van regisseur Wenders is naast een ode aan filmapparatuur ook een portret van de ontworteling van de Duitse samenleving in de Amerikaans geïnspireerde consumptiemaatschappij. Met een klassieke eindscène, waarin de enige niet-kapotte neonletters van de gesloten bioscoop Weisse Wand het woord ‘end’ vormen.”

“Im Lauf der Zeit behoort met Alice in den Städten en Falsche Bewegung tot Wenders’ zogeheten roadmovie-trilogie; hierin zijn de hoofdpersonen op zoek naar de zin van hun bestaan, dat steevast verborgen blijft achter de horizon van hun (ongearticuleerde) verlangens. Het scenario is tevens leverancier van de beroemde quote: ‘De Amerikanen hebben ons onderbewustzijn gekoloniseerd’. In de jaren zeventig en tachtig werd ze vaak aangehaald door leden van de ‘tegenbeweging’ die de hegemonie van de Amerikaanse cultuur laakten.

Robby Müller, terugblikkend: “Im Lauf der Zeit was voor mij een van de eerste grotere films met Wim. Ik kreeg langzamerhand het gevoel dat ik de camera onder controle had. Hier kon ik dingen doen waarbij ik dacht: ja, zo is het bedoeld. Ik heb het in mijn vingers.”

• Bron: https://www.eyefilm.nl/film/kunst-door-de-lens-van-robby-m%C3%BCller-lezing-jan-postma-im-lauf-der-zeit

Citaat 3

In een lezing in 1982 in Livorno vertelde Wim Wenders het volgende:

“Een reis gaat altijd gepaard met nieuwsgierigheid naar het onbekende; hij wekt verwachtingen en intensiveert de waarneming: onderweg zie je dingen die je thuis niet zouden opvallen. Om terug te komen op Im Lauf der Zeit: na tien weken filmen waren we nog maar halverwege, terwijl ik gehoopt had tegen die tijd klaar te zijn met de opnamen. Er was geen geld om verder te filmen, en een einde was nog niet eens in zicht. Het probleem was: hoe moest de reis eindigen? Of: hoe zou hij kunnen worden omgezet in een verhaal? Eerst dacht ik aan een ongeluk. Als de film in Amerika zou zijn gemaakt, zou hij zeker geëindigd zijn met een ongeluk. Maar godzijdank waren we niet in Amerika; we waren vrij om iets anders te doen en door te dringen tot ‘de waarheid van ons verhaal’. Dus onderbraken we het filmen en probeerde ik geld bij elkaar te krijgen voor nog vijf weken draaien. Natuurlijk kan een film als deze letterlijk een eeuwigheid duren, en dat is een gevaar. De oplossing bleek uiteindelijk dat die mannen moesten inzien dat het zo niet verder kon: hun wegen moesten zich scheiden, ze moesten hun leven veranderen. [-] Ik bedacht dat de film misschien zou kunnen eindigen indien de mannen zich zouden afvragen wat de zin was van hun leven vóór ze elkaar onmoetten, als ze erin zouden slagen zich te bezinnen op hun doel in het leven.”

• Bron: Wim Wenders (1982) ‘Onmogelijke verhalen’ in: Meulen, H. van der (ed. 1992) De kunst van het zien: De cinema van Wim Wenders, Amsterdam: NFM/IAF, pp.16-17. Nederlandse vertaling van een voordracht gehouden in Livorno, 1982, opgenomen in de bundel Die Logik der Bilder: Essays und Gespräche (Frankfurt am Main: Verlag der Autoren, 1988). Ook beschikbaar in Engelse vertaling in Cook & Gemünden (eds. 1997) pp. 33-41.

Camera: Robby Müller

“Robby Muller: “Het is me ook overkomen dat ik na een hele dag draaien, gezegd heb: ‘Ik red het niet meer.’ En dat Wim toen zei: ‘Ja, ik ook niet.’ En dan gingen we verder.” Er is geïmproviseerd, dag in dag uit. Zodat je als kijker na een tijdje doelloos blijft staren naar de twee zwijgzame mannen en hun verhuis­wagen.

Eigenlijk wordt de film gemaakt door het landschap, de gehuchten, de apparatuur, van projectoren tot een jukebox, een stokoude autoradio. Waartussen de camera van Robbie Muller, als een hond rondsnuffelt. En alles kan met licht. Binnen, buiten, met spiegelingen in autoruiten, in het donker, zonder dat je andere lampen ziet dan soms een tl-buis. De film staat buiten de tijd, tijdens deze eindeloze reis. Langzaamaan, overal kijken, de ritmiek van elektriciteitsmasten, het zondoorschenen geboomte boven de wagen.

En het blijft altijd 1976. Het Michelinmannetje in het front van de wagen wordt ‘s avonds verlicht. Slapen doen ze in de cabine.”

• Bron: http://www.avondlog.nl/tags/robby-m%C3%BCller(Wim Noordhoek)

Pers-stemmen: internationale waardering

“Wim Wenders’ Kings of the Road is a film of great depth and beauty, and its black and white photography is worthy of comparison with John Ford’s. But it is rarely played commercially, maybe because of its three-hour length. Three hours, yes, but that’s not a moment too long. Wenders needs the time to pace the developing relationship between his two main characters.”

• Bron: Roger Ebert, URL: http://www.rogerebert.com/rogers-journal/kings-of-the-road

“Kings of the Road is one of the key European films of the 1970s, a high-water mark of the New German Cinema and, to my mind, the purest piece of cinema that its prolific director, Wim Wenders, has ever produced. It is a gloriously lyrical, ramshackle reflection on life, cinema (and cinemas), male identity, women, post-war alienation, children, and rock and roll, all wrapped up in a road movie that, if we are to believe Wenders, cast and crew made up as they went along, once the initial premise had been established.”

• Bron: Nick Roddick, URL:https://www.criterion.com/current/posts/4088-kings-of-the-road-keep-on-truckin

Recensie op de site Filmreference.com

“The first image of Im Lauf der Zeit is a title specifying where and when the film was shot. The importance of location becomes obvious from the length of screen time devoted to images of the land, the road, and the small towns along the itinerary which, rather than a script, was the organizing structure of the film. [-]

The choice of route allowed the filmmakers to photograph the east/west borderline guard towers, providing a visual metaphor that functions on several levels. Wenders claims to have chosen the area because it was seldom photographed, an underpopulated, forgotten area he wanted to record on film. He was also able to preserve images of the disappearing small-town cinema houses, which served as subject matter in terms of both the condition of the German film industry in 1975 and the history of German cinema. These two facets of the same subject are introduced in a pseudo-interview conducted with an actual movie house owner by a fictional character. Just as important as location is an exactness of time. Wenders and cameraman Robbie Müller were able to make use of the natural light to evoke a precise sense of time of day. Another significant production decision was to shoot chronologically, allowing the crew to react to what was found along the route – to react to their subject in the sense of documentary filmmaking. It allowed for the workings of chance. [-]

A primary characteristic of the film is its length, or more exactly the length of time between “events,” resulting in its slowness, or sense of duration. The film covers six and a half days in three hours. It is the time between events that shifts the emphasis from story to setting. These are the summary sequences, transition scenes punctuated by wipes and dissolves. The sense of duration also comes from the types of events portrayed on the screen. It is as if Wenders wanted to record actions which usually are excluded from films—the time it takes to enter a room, climb a stairway or the process of an everyday task—in the same way that he wanted to film in an area that is usually ignored as a film location. [-]”

• Bron: Ann Harris, URL: http://www.filmreference.com/Films-Im-Le/Im-Lauf-der-Zeit.html

Im Lauf der Zeit – Duitsland, 1976, 176 min. (internationale titel: Kings of the Road). Regie: Wim Wenders. Met: Rüdiger Vogeler (Bruno Winter); Hanns Zischler (Robert Lander).

Documentatie over Im Lauf der Zeit (Engelse titel: King of the Road)

• Wenders, W. & F. Müller-Schertz (1976) Im Lauf der Zeit: der Film von Wim Wenders. Frankfurt am Main: Zweitausendeins.

• http://wimwendersstiftung.de/film/im-lauf-der-zeit/

• http://www.filmreference.com/Films-Im-Le/Im-Lauf-der-Zeit.html

• https://www.criterion.com/current/posts/4088-kings-of-the-road-keep-on-truckin

• https://de.wikipedia.org/wiki/Im_Lauf_der_Zeit

• http://www.filmportal.de/film/im-lauf-der-zeit_b1e3d2e4b4c8421f8e7d80d86d5dd80c

Engelstalige documentatie over Wim Wenders

• https://www.theguardian.com/film/2008/jan/05/1

• http://www.filmreference.com/Directors-Ve-Y/Wenders-Wim.html

• Bromley, R. (2001) From Alice to Buena Vista: The Films of Wim Wenders, Westport/ London: Praeger, 2001.

• Cook, R. F. & G. Gemünden (eds. 1997) The Cinema of Wim Wenders: Image, Narrative and the Postmodern Condition, Detroit: Wayne State University Press.

• Corrigan, T. (1983) New German Film: The Displaced Image. Austin: University of Texas.

• Geist, K. (1988) The Cinema of Wim Wenders: From Paris, France to Paris, Texas, Ann Arbor/ London: UMI Research Press.

• Graf, A. (2002) The Cinema of Wim Wenders: The Celluloid Highway, London/ New York: Wallflower Press.

• Kolker, R. Ph. & P. Beicken (1993) The Films of Wim Wenders: Cinema as Vision and Desire. Cambridge: Cambridge UP.

Duitstalig

• Jörn Glasenapp (ed. 2018) Wim Wenders. Filmkonzepte Heft 50, 12 Apr 2018, edition text + kritik, München: Richard Boorberg Verlag.

Documentaire: Von einem der auszog: Wim Wenders frühe Jahre(Marcel Wehn, 2007).

Essays van Wim Wenders en interviews

• Wenders, W. (1988) Die Logistik der Bilder: Essays und Gespräche, Frankfurt: Verlag der Autoren. Engelse vertaling: The Logic of Images: Essays and Conversations(London: Faber & Faber, 1992).

• Wenders, W. (1991) Der Akt des Sehens: Texte und Gespräche. Frankfurt: Verlag der Autoren. Engelse vertaling: The Act of Seeing: Essays and Conversations(London: Faber & Faber, 1992).

• Wenders, W. (1991) Emotion Pictures. Reflections on the Cinema. Londen: Faber & Faber.

• Wenders, W. (2005) A Sense of Place: Texte und Interviews(ed. Daniel Bickermann) Frankfurt am Main: Verlag der Autoren.

Overige interviews met Wim Wenders

• Film comment 13, no. 5 (1977), p. 42

• …

Recente films van Wim Wenders

• De documentaire over fotograaf Sebastiao Salgado, The Salth of the Earth(2014), werd met veel succes wereldwijd uitgebracht, ook in Nederland.

• De speelfilm Every Thing Will Be Fine(2015) is een interessante toevoeging aan zijn oeuvre. Zie voor een interview de site van de Filmkrant: http://www.filmkrant.nl/TS_juli-augustus_2015/12260

• The Beautiful Days of Aranjuez, (2016) is gebaseerd op een toneelstuk van Peter Handke en opgenomen in 3D. Wereldpremière op het filmfestival van Venetië 2016, ontvangen met veel negatieve recensies.

• In 2017 volgde de thriller Submergence.