Hoogstraat. Een absolute film (1929)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyuright: Filmfabriek A. von Barsy.

De camera flaneert

De projector fungeert in dit geval een tijdmachine die de toeschouwer laat reizen naar een ver verleden, ruim negentig jaar geleden. Dankzij deze film kunnen we twaalf minuten flaneren door de vooroorlogse Hoogstraat in Rotterdam. Hier bekijken we op ons gemak de mensenstroom, de straatverkopers en de etalages, met als extra melancholieke ondertoon het feit dat deze winkelstraat in 1940 is gebombardeerd.

Is deze historische filmwandeling ook leuk voor mensen buiten Rotterdam? Ja, want het is fascinerend om het dagelijks leven anno 1929 te kunnen zien. Wat is er te koop, wie loopt er rond, hoe gedragen ze zich? Leuk detail voor filmliefhebbers: in de bioscoop draait de Duitse zwijgende film MEINE TANTE, DEINE TANTE (Carl Frölich, 1927), met de destijds beroemde actrice Henny Porten.

Andor von Barsy (1899-1965) woonde zeventien jaar in Rotterdam, van 1926 tot 1942. Hij was in deze periode werkzaam als fotograaf en als cameraman van Nederlandse speelfilms (zoals onder andere ZEEMANSVROUWEN, 1930; DOOD WATER, 1934 en LENTELIED, 1936). Tevens was hij regisseur van opdrachtfilms.

De Hongaars-Oostenrijkse immigrant Von Barsy maakte daarnaast op eigen rekening een avant-garde film over de Rotterdamse winkelstraat Hoogstraat (1929). Hij was hierbij duidelijk beïnvloed door de stadssymfonie van Walter Ruttmann, BERLIN, DIE SINFONIE DER GROSSSTADT. Von Barsy kwalificeerde in de begintitels zijn werk expliciet als een ‘absolute film’. En hij citeert aan het begin uit Goethe’s Faust:

“Das ist die Welt

Sie steigt und fällt

Und rollt beständig …”

Andor von Barsy omlijste zijn filmische impressie van een levendige winkelstraat op geheel eigen wijze met een poppenkast-scène, hij geeft hiermee een ironische knipoog naar de toeschouwer.

Over het leven van Andor von Barsy zou een fascinerende roman te schrijven zijn. Hij werd in 1899 geboren in het Habsburgse Rijk, in wat nu Hongarije is. De voertaal bij de overheid was Duits, Wenen was het centrum van de wereld. Von Barsy kwam hier terecht op de Kadettenschule, het voorportaal van een militaire loopbaan. Voor deelname aan de Eerste Wereldoorlog was hij gelukkig te jong en daarna bestond het Habsburgse Rijk niet meer. Hij verhuisde naar München waar hij een filmopleiding volgde. Via Berlijn kwam hij in 1926 in Nederland terecht. Hoe en waarom precies, dat is dus nog een heel verhaal dat een andere keer verteld kan worden.

HOOGSTRAAT ging in december 1929 in première (nadere details zijn mij onbekend) en werd in mei 1930 landelijk vertoond in het Filmliga programma: eerst in Amsterdam en Den Haag, later in het jaar in Arnhem, gevolgd door Utrecht in 1931 (overige gegevens over vertoningen ontbreken).

Ongetwijfeld was Von Barsy een trouw bezoeker van de Filmliga voorstellingen in Rotterdam, die vanaf oktober 1927 plaatsvonden in bioscoop Corso op de Coolsingel. HOOGSTRAAT werd wellicht in Rotterdam ook vertoond tijdens de “Hoogstraat week” in november 1930.

Met dank aan Floris Paalman voor zijn correcties en aanvullingen.

Credits & capsule

Hoogstraat. Een absolute film. The Netherlands 1929, 12 minutes, black & white, with subtle orange toning, silent, 35mm (235 meters). Directed by Andor von Barsy.

The film acts as a time machine that allows the viewer to travel to a distant past, more than ninety years ago. With this film, we can stroll twelve minutes by the prewar Hoogstraat in Rotterdam. Here we can observe at our ease the flow of people, street vendors and shop windows, with the added melancholy undertone that this lively shopping street was bombed in 1940.

Can this historic walk be fun for people outside Rotterdam? Yes indeed, because it is fascinating to see the daily life in the year 1929. What’s for sale, who walks around, how do they behave? And a nice detail for cinephiles: the movie house showcases the announcement of the German silent movie Meine Tante, Deine Tante (Carl Frölich, 1927), starring the famous actress Henny Porten.

Enkele bijzondere vertoningen van HOOGSTRAAT in gedenkwaardige compilatieprogramma’s:

1.‘Avanguardia dal Nederlands Filmmuseum/Avant-garde From Nederlands Filmmuseum’. Gepresenteerd tijdens het festival Il Cinema Ritrovato 1997.

Vertoonde films: ETUDES DES MOUVEMENTS (Joris Ivens, 1927-28, 6′); IS ER EEN OVEREENKOMST TUSSEN KLANK, RYTHME EN KLEURAFWISSELING (Willem Bon, 1932, 5′); HET WONDER DER BLOEMEN (J.C. Mol, 1935, 18′); PIEREMENT (G.J. Teunissen, 1931, 11′); DROOMEN (Henk Alsem, 1931, 4′); KLEUR EN VORMAFWISSELING “CHOO-CHOO” JAZZ (Willem Bon, 1932, 4′); EUROPA RADIO (Hans Richter, 1931, 11′); DANS DER KLEUREN (Hans Fischinger, 1939, 6′); HOOGSTRAAT (Andor von Barsy, 1929, 11′). Muzikale begeleiding: Charles Janko (piano). Zie http://www.cinetecadibologna.it/files/festival/CinemaRitrovato/archivio/fcr1997.pdf

2. “De dingen in avant-gardistisch perspectief”. Muzikale begeleiding door Wim van Tuyl (piano). Rotterdam, Lantaren/Venster (vrijdag 24 feb 2006) en Den Haag, Filmhuis Den Haag (maandag 20 maart 2006). Dit programma werd eerder gepresenteerd op de Filmmuseum Biënnale 2003, onder de titel Docs meet avant-garde.Samenstelling Mark-Paul Meyer, muziek: Wim van Tuyl, piano (24 april 2003), Gert Wantenaar, accordeon (27 april 2003).

 “Wij presenteren deze avond vier jonge Europese talenten, maar dan wel van ongeveer tachtig jaar geleden. De jongelui gaan zich te buiten aan een vrije improvisatie met de mogelijkheden van camera en montage, ze verkennen de grenzen van hun kunstvorm. We kijken door hun ogen naar dingen en mensen, we genieten van beweging, grappige voorvallen en visuele vondsten. Het is een compilatieprogramma met hoogtepunten uit de internationale stroming van de poëtische montagekunst.”

Vertoonde films: Faits divers (Claude Autant Lara, 1923, 22’), À propos de Nice(Jean Vigo, 1930, 35’), Vormittagsspuk (Hans Richter, 1926, 6’) en Hoogstraat (Andor von Barsy, 1929, 12’).

3.“RotterdamAvant-Garde – City Symphonies” (samenstelling Floris Paalman), 36e International Film Festival Rotterdam 2007, 1 februari: Lantaren/Venster.

Vertoonde films: “Filmtrailer “Rotterdam Classics, 150 jaar Gemeente Archief Rotterdam” (Jesse Boom, student Willem de Kooning Academie, 2007), Nul Uur Nul (Simon Koster, 1927, pianobegeleiding door Yvo Verschoor), The Buildings of De Erven Wed. J. Van Nelle at Rotterdam (Jan Teunissen, 1930, zwijgend), Groei (Jo de Haas, 1930, pianobegeleiding door Yvo Verschoor), Droomen  (Henk Alsem, 1931, zwijgend), Hoogstraat (Andor von Barsy, 1929, begeleid door Lucas Simonis & Pierre Bastien), De Brug  (Joris Ivens, 1928, zwijgend), De Steeg(Jan Koelinga, 1932, muziek: A.P. Bauer), Maasbruggen (Paul Schuitema 1937, muziek: Klaas van der Griend).

4. Rotterdamse school #8, “Stille stad, levende muziek”. 10 april 2007 in Lantaren/Venster, filmconcert met het Doelenkwartet. Samenstelling Frank van Berkel.

Vertoonde films: Maasbruggen (Paul Schuitema, 1937, compositie: Koos van der Griend, 1905-1950), De Brug (Joris Ivens,1928, zwijgend + compositie: Oscar van Dillen), Panorama van de Koningshaven (Krieger, 1925, compositie: Arend Niks), Rotterdam Binnenstad (anoniem, compositie: Andreas Kunstein), Chiefwhip (reclamefilm, 1935, compositie: Friso van Wijck), Niemeyer pijptabak (reclamefilm, 1923, compositie: Andreas Suntrop), Katendrecht (anoniem, compositie: Andreas Suntrop), Machines (anoniem, compositie: Andreas Suntrop), Hoogstraat (Andor von Barsy, 1929, compositie: Pierre Bastien & Lukas Simonis).

5. “Rietveld en de Filmliga”, Nederlands Film Festival 2010, filmtheater ’t Hoogt, met een score gecomponeerd en uitgevoerd door studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Faculteit Kunst, Media & Technologie. Samenstelling: Herman de Wit.

Vertoonde films: Een doordeweekse dag (1932), Diepte (Frans Dupont, 1934), Hoogstraat (Andor von Barsy, 1929), Kabels leggen (J.Claudinghk, 1929), Jardin de Luxembourg (Mannus Franken, 1927), Sonate (Emiel van Moerkerken, 1934), Kijkjes in de dierentuin (Emiel van Moerkerken, 1936).

6. Rotterdam ClassicsHommage Andor von Barsy”. 6 maart 2011 in LantarenVenster.Samengesteld door Floris Paalman, in samenwerking met het Gemeentearchief Rotterdam, Eye Filmmuseum en het Nederlands Fotomuseum.

Vertoonde films: Het Gemeente Gasbedrijf Rotterdam (1928), reclamefilm Pfaff naaimachine (1930), Rotterdam (1934, zwijgend), Hoogstraat (1929, zwijgend), Tusschen aankomst en vertrek (1938, met de oorspronkelijke muziekscore van Anton Schweitzer, uitgevoerd door het Rotterdams Philharmonisch).

7. “Rotterdam Classics: Andor von Barsy”, 42eInternational Film Festival Rotterdam, 1 februari 2013, Cinerama 1. Stadsarchief Rotterdam i.s.m. Eye Filmmuseum. Inleiding door Floris Paalman, muzikale begeleiding door de Rotterdamse band “Half Way Station”.

Vertoonde films: Het Gemeente Gasbedrijf Rotterdam (1928), reclamefilm Pfaff naaimachine (1930), Rotterdam (1934), Hoogstraat (1929), Tusschen aankomst en vertrek (1938). Herhaling op 6 september 2013, in LantarenVenster (in het kader van de Wereldhavendagen).

Literatuur

• Albers, Rommy & Baeke, Jan & Zeeman, Rob (eds. 2004) Film in Nederland, Amsterdam: Nederlands Filmmuseum/Ludion, pp 154-155

• Albers, Rommy, ‘Biografie Andor von Barsy’, interne notitie EYE

• Brederoo, Nico, ‘De Invloed van de Filmliga’, pp. 183-228, in: Dibbets, K. & F. van der Maden (eds. 1986) Geschiedenis van de Nederlandsche Film en Bioscoop tot 1940, Houten: Het Wereldvenster.

• Gierstberg, Frits & Joop de Jong (eds. 2011) Andor von Barsy: Fotograaf in Rotterdam 1927-1942, Heijningen: Jap Sam Books.

• Halbertsma, Marlite & Patricia van Ulzen (eds. 2001) Interbellum Rotterdam: Kunst en cultuur 1918-1940, Rotterdam: NAi Uitgevers/Stichting Kunstpublicaties Rotterdam.

• Hogenkamp, Bert (1988) De Nederlandse documentaire film 1920-1940, Amsterdam: Stichting Film & Wetenschap/ Van Gennep.

• Linssen, Céline & Schoots, Hans & Gunning, Tom (1999) Het Gaat Om De Film! Een Nieuwe Geschiedenis van de Nederlandsche Filmliga 1927-1933, Amsterdam: Bas Lubberhuizen/NFM.

• Paalman, Floris, (2011) Cinematic Rotterdam.The Times and Tides of a Modern City, Rotterdam: Uitgeverij 010.

• Scholte, Henrik (1933) Nederlandsche Filmkunst, Monografieën over Filmkunst, deel 3 (Coen Graadt van Roggen, ed.), Rotterdam: W.L. & J. Brusse.

De stad die nooit rust (1928)

HOOGSTRAAT kan ook gezien worden als aanvulling op de langere promotiefilm DE STAD DIE NOOIT RUST (ook bekend als VAN VISSCHERSDORP TOT WERELDHAVENSTAD) die Von Barsy kort daarvoor, in 1928 had gemaakt in opdracht van de gemeente Rotterdam. Deze langere film werd onder andere vertoond tijdens de Filmliga voorstelling in Rotterdam van 17 november 1928.

Cameraman en fotograaf Andor von Barsy geeft een fascinerende impressie van het leven in de havenstad in de jaren twintig. Met zijn dynamische cameravoering bracht hij Rotterdam in beeld als een bedrijvige stad, waar het leven zich concentreert rond de haven. De film bevat indrukwekkende opnamen – vaak vanuit de lucht – van verschillende Rotterdamse havens en havenuitbreidingen die de stad moesten opstoten in de vaart der volkeren. Von Barsy richtte zijn camera ook op de historische binnenstad, met fraaie grachten, pakhuizen, bedrijvigheid op kaden en levendige winkelstraten. De stad die nooit rustwas oorspronkelijk een opdrachtfilm, bedoeld om investeerders naar Rotterdam te trekken. De opnamen werden op vele manieren ingezet bij diverse activiteiten op het vlak van city marketing.

DE STAD DIE NOOIT RUST werd in 2010 zorgvuldig gerestaureerd, dat was een heel gepuzzel, want de film is in vele versies overgeleverd. De gerestaureerde film werd voorzien van een subtiele sound-scape door Charly van Rest en Pierre Bastien. Het Rotterdam van 1928 kon op deze manier opnieuw tot leven komen en triomfantelijk een omvangrijk nieuw publiek vinden, te beginnen tijdens het 40e International Film Festival Rotterdam 2011.

Meer informatie over DE STAD DIE NOOIT RUST: https://peterbosma.info/de-stad-die-nooit-rust-1928/

Korte films van Von Barsy

• Hoogstraat. Andor von Barsy, 1929, Nederland, 12 min. Avant-gardistische impressie van winkelend publiek in de belangrijkste winkelstraat van Rotterdam.

• Tusschen Aankomst en Vertrek.Andor von Barsy, 1938, Nederland, Nederland, 12 min.Tijdsbeeld van de Rotterdamse haven in de jaren 30. Met een oorspronkelijke muziekscore van Anton Schweitzer, uitgevoerd door het Rotterdams Philharmonisch.

• Pfaff Naaimachine. Andor von Barsy, 1930, Nederland, 1 min. Zwijgend. Enige bewaard gebleven bioscoopreclame van Andor von Barsy.

• Het Gemeente Gasbedrijf. Bedrijfsfilm voor het gemeentelijk gasbedrijf van Rotterdam voor de internationale tentoonstelling Nenijto. Andor von Barsy, 1928, Nederland, Nederland, 10 min.

• Rotterdam. Korte versie van De stad die nooit rust (1928) met enkele nieuwe beelden. Andor von Barsy, 1934, Nederland, 20 min.

P.S. Enkele opties voor het samenstellen van een compilatie-programma:

• DE STEEG (Jan Koelinga, 1932). Dit is ook een avant-garde film over Rotterdam. Het bevat een kritisch betoog over maatschappelijke ongelijkheid, want Koelinga toont een mooi gecomponeerde tegenstelling tussen beelden van de armoede in de steeg en het meer mondaine leven van de welgestelden in de hoofdstraten en in het park. De Steeg is een ciné-poème dat het leven schetst in een steegje in de sloppenwijken van het centrum van Rotterdam. Het begint met beelden van de Coolsingel, het verkeer en gebouwen, zoals het warenhuis ‘De Bijenkorf’. Ze creëren een contrast met het leven in het steegje, met spelende kinderen, een kat in een venster, en bijvoorbeeld een moeder die borstvoeding geeft aan haar baby. De fragmenten bewegen heen en weer tussen de steeg en de rijke stad, inclusief shots van well-to-do mensen in Het Park. In de film ziet men een jonge man die op zijn accordeon speelt, die de enigszins vervreemdende muziek van violen, piano en blaasinstrumenten wisselt. De accordeon-muziek wordt dan vergezeld door beelden van de zee. Deze symboliek is echter ondergeschikt aan de sociaal-realisme van de film. De meeste opnamen werden gemaakt nabij de Goudse singel en de Kruiskade. De film werd in kringen van de Filmliga bijzonder goed ontvangen.

• ETUDES DES MOUVEMENTS A PARIS (Joris Ivens, 1927). Dit is inderdaad een vier minuten durende ‘studie van bewegingen’: van de camera en van mensen en voertuigen op de straten van Parijs. Een jaar later zette Ivens deze lijn door met DE BRUG (1928).

• NOGENT, ELDORADO DU DIMANCHE (Marcel Carné, 1929). Dit is een mooie impressionistische sfeerschets van stadmensen die een dagje uit gaan en zich ontspannen aan de oevers van de Marne. Zie www.marcel-carne.com.

• MARKT IN BERLIN/ MARKT AM WITTENBERGERPLATZ (Wilfried Basse, 1929). Een Querschnittfilm over de bedrijvigheid op een markt gedurende een dag (de opbouw, de handel, de afbouw).

• Handelsbladfilm (Cor Aafjes 1927, zwijgend, 12 minuten)

• Jardin de Luxembourg (Mannus Franken, 1927, zwijgend, 15 minuten)

• Uit het Rijk der Kristallen (J.C.Mol, 1928, zwijgend, 10 minuten)

• Kabels leggen (J. Claudinghk, 1929, zwijgend, 4 minuten)

• Zee (Otto van Neijenhoff, 1932, zwijgend, 10 minuten)

• Voetbal (Dick Laan 1930, 15 minuten, zwijgend)

• Pierement (Jan Teunissen, 1931, 9 minuten, geluidsfilm)

• Een doordeweekse dag (1932, 6 minuten, zwijgend)

• Kentering (Jan Hin, 1932, 45 minuten)

• Diepte (Frans Dupont, 1934, 6 minuten)

• De ballade van den hoogen hoed (Max de Haas, 1936, score van Wellen Drukker, 32 minuten)

• Sonate (Emiel van Moerkerken, 1934, 6 minuten)

• Kijkjes in de dierentuin (Emiel van Moerkerken, 1936, 7 minuten)

• Maasbruggen (Paul Schuitema, 1937, met een score van Koos van der Griend, 13 minuten)