Copyright Featured Image and Page Header Image: Neue Deutsche Filmgesellschaft (NDF).
Liefde in tijden van Koude Oorlog
In de jaren vijftig was de Koude Oorlog een harde actualiteit. De film situeert een liefdesverhaal in de gespannen sfeer van het conflict tussen Oost en West.
De jonge Oost-Duitse weduwe Anna Kaminski wordt door de Duits-Duitse grens gescheiden van haar zesjarig zoontje, die ze jaren eerder ter adoptie had moeten afstaan aan de ouders van haar in de oorlog gesneuvelde geliefde. Ze wil in Oost-Duitsland een nieuw leven beginnen met haar zoontje, zal dat haar lukken? Ze reist met veel moeite heimelijk over de streng bewaakte grens om hem op te halen. Op deze wijze ontmoet ze een Westduitse grenswachter en wordt verliefd op hem.
Regisseur Helmut Käutner vertelt over de lotgevallen van twee mensen, zonder een politieke voorkeur te laten blijken. Hij presenteert een archetypisch verhaal over verraad en liefde. Dit melodramatische gegeven geeft hij een humanistische ondertoon, want zijn fictiefilm is een duidelijk protest tegen de onmenselijkheid van de Duitse tweedeling. Hij bracht een destijds eigentijds probleem in beeld via een ontroerend persoonlijk verhaal.
Een vergelijkbare film is Der geteilte Himmel (Konrad Wolf, 1964), gebaseerd op de roman van Christa Wolf (1963).
De regisseur
Helmut Käutner (1908-1980) begon in de jaren 20 en 30 een carrière in het theater, cabaret en de revue. Rond 1940 volgde zijn overstap naar de film.Hij is te kenschetsen als een succesvol vakman, een acteursregisseur, met een voorkeur voor menselijke verhalen en liefdesgeschiedenissen. Hij is in vergetelheid geraakt, maar in 1992 verscheen een monografie, uitgegeven door de Stiftung Deutsche Kinemathek.
Zijn meest bekende film is Die letzte Brücke (1953), gesitueerd in Joegoslavië tijdens de Tweede Wereldoorlog. De titel verwijst naar de brug van Mostar, waar verwoed strijd om wordt geleverd. De film is een meeslepend melodrama, werd bekroond in Cannes 1954 en werd een kassakraker, mede door de vertolking van de hoofdrol door Maria Schell.
Zijn meest succesvolle kleurenfilm is Der Hauptmann von Kopenick (1956), gebaseerd op het toneelstuk van Carl Zuckmayer, met Heinz Rühmann in de hoofdrol. Ook zijn overige oeuvre verdient echter aandacht. Bestudering van zijn werk is vereenvoudigd door de zorgvuldig samengestelde dvd-editie van 2005 door het Goethe Institut.
Himmel ohne Sterne – Duitsland 1955, 109 min. Regie: Helmut Käutner
English reviews:
-
Hoffgen, Maggie, ‘Sky Without Stars’, in: Michael Langford (ed. 2012) Directory of World Cinema: Germany, London: Intellect Books, pp. 284-285.
-
http://alsolikelife.com/shooting/2009/04/962-104-unter-den-brucken-under-the-bridges-1945-helmut-kautner/
Duitstalige documentatie over Käutner en zijn film Himmel ohne Sterne:
-
Jacobsen, Wolfgang & Hans Helmut Prinzler (eds.) Käutner, Berlin: Wissenschaftsverlag Volker Spiess/Akademie der Künste / Stiftung Deutsche Kinemathek (Editione Filme 8), 1992.
-
Albers, Bernhard (2018) Helmut Käutner: Cineast und Pazifist von Film zu Film.Aachen: Rimbaud Verlag
-
http://www.filmportal.de/film/himmel-ohne-sterne_e6f63e68e6f646cc9af7f987364968be
-
http://de.wikipedia.org/wiki/Himmel_ohne_Sterne
-
http://www.filmzentrale.com/rezis/unterdenbrueckenek.htm
-
http://www.dasmanifest.com/03/1623.php
-
http://udorotenberg.blogspot.nl/2013/05/himmel-ohne-sterne-1955-helmut-kautner.html
-
http://kinotagebuch.blogspot.co.at/2014/06/himmel-ohne-sterne-helmut-kautner-1955.html
Blogpost
“Hier und drüben, das ist so wie Amerika und Asien, nur ein bißchen weiter auseinander.” Eine Liebe in Deutschland: Anna (Eva Kotthaus), Fabrikarbeiterin aus dem Osten, die ihren sechsjährigen Sohn Jochen zu sich holen will, trifft Karl (Erik Schumann), einen Grenzpolizisten aus dem Westen, der ihr bei der interzonalen Kindesentziehung behilflich ist. Die traurige Romanze, die sich aus der zufälligen Begegnung entwickelt, spielt diesseits und jenseits des Eisernen Vorhangs, zwischen Broditz in Thüringen und Oberfeldkirch in Franken.
Helmut Käutner weigert sich, beinahe demonstrativ, einer Seite den Vorzug vor der anderen zu geben: Der Westen genießt gedankenlos die wiedererwachte Kaufkraft, im Osten herrschen systemischer Mangel und ideologische Schurigelei; keiner, so wird überall scheinfromm herausposaunt, hat die Grenze gemacht, und alle tun natürlich immer nur ihre Pflicht. Im Niemandsland, in der Ruine eines aufgelassenen Bahnhofs, kommt die Zärtlichkeit zu ihrem Recht, doch ihre Gegenwart ist nicht von Dauer: Trennende Schranken liegen längst über Schienen, die verbinden sollten. Himmel ohne Sterneist nicht frei von augenfälligen Symbolismen, doch es überwiegt die nüchterne Beobachtung einer anormalen Normalität.
Die Schizophrenie der Verhältnisse wird insbesondere sichtbar an den beiden Großelternpaaren des kleinen Jochen, der vom historischen Dilemma (noch) nichts weiß: Im Westen Annas Schwiegereltern, deren Sohn im Krieg gefallen ist, die geschäftstüchtigen Kaufleute Friese (Gustav Knuth und Camilla Spira), sentimental und selbstsüchtig; im Osten die greisen Kaminskis (Erich Ponto und Lucie Höflich), grundanständig doch alptraumverloren aus der Zeit gefallen. Gegenseitig hat man sich abgeschrieben. »Laß die Dinge, wie sie sind. Wie sie sind, sind sie gut«, sagt der alte Friese zu Anna, während Großvater Kaminski ihr kundtut: “Es gibt eine Grenze. Auch für dich”. Quelle: http://kinotagebuch.blogspot.co.at/2014/06/himmel-ohne-sterne-helmut-kautner-1955.html
Nog meer liefdesverhalen in het oeuvre van Helmut Käutner
-
1942/43 – Romanze in Moll – Gebaseerd op een verhaal van Guy de Maupassant. Het is een typisch 19eeeuws verhaal, over een amusante flirt, met veel esprit. Schitterende openingsscène: echtgenoot komt laat thuis, hele monoloog tegen zijn vrouw, die een zelfmoordpoging heeft gedaan. Flashback naar haar ontmoeting met een elegante componist. Actrice Marianne Hoppe is ook te zien inAuf Wiedersehen Franziska.
-
1955 – Himmel ohne Sterne
-
1956/57 – Die Zürcher Verlobung – Jaren 50 camp: een romantische komedie in kleur, gesitueerd in het filmmilieu.
-
1962 – Die Rote – Een jonge vrouw worstelt met een beklemmend huwelijk, ze gaat op zoek naar de zin in het leven in het winterse Venetië. De destijds jonge filmcriticus Ulrich Gregor schreef een kritische recensie. (“mislukte film”).
WO II in het oeuvre van Helmut Käutner
-
1946/47 – In jener Tagen – Vroege terugblik op WO II: eerlijk, bitter, pijnlijk, dapper. Een scala aan verhalen die zich afspelen in de periode 1933-1947, met als rode draad een auto. Flash-backs naar de verschillende eigenaren, onder andere een vrouw die met haar geliefde naar het buitenland vlucht, en een winkeliersechtpaar dat in de Kristall-nacht zelfmoord pleegt. De auto praat in een voice-over mee, dat doet afbreuk aan de impact.
-
1953 – Die letzte Brücke – Joegoslavië tijdens WO II, strijd rondom de brug van Mostar. Een meeslepend melodrama, bekroond in Cannes 1954. Hoofdrol voor Maria Schell.
-
1954/55 – Des Teufels General – Toneelstuk van Carl Zuckmayer, met hoofdrol voor Curd Jürgens als eervol en gewetensvolle generaal.