Skip to main content
Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Georgian Film.

 

Het zout van de aarde

Een Georgische filmregisseur maakte in 1930 een Sovjet-propagandafilm, over een afgelegen gebied in de bergen.

De bevolking leidt een onmenswaardig bestaan, want er is gebrek aan zout en er is niet eens een fatsoenlijke weg. Hun cultuur kent vele primitieve rituelen. Begrafenissen worden uitgevoerd met godsdienstig vertoon en barbaarse gewoonten. Het paard van een rijke overleden man wordt bijvoorbeeld opzettelijk gedood door het doen uit te putten.

Rijke grondbezitters in de dalen buiten de arme dagloners van de bergdorpen uit. Het leven boven op de uiterst moeilijk bereikbare berg is zelfs zo ellendig dat een geboorte wordt gezien als een rampzalige gebeurtenis.

De Bolsjewieken brengen aan het slot beschaving en rechtvaardigheid.  Maar wat zien we? Toch vooral een stel zwetende, agressieve psychopaten met verwrongen gelaatstrekken die prachtig ongerepte natuur vernielen.

Regisseur Kalatozov ensceneert en manipuleert zijn onderwerp, hij maakt mooie beeldcomposities en fraaie montagesequenties, maar kan dus ook gewoon glashard liegen met de camera, of de werkelijkheid ombuigen tot surrealisme.

Hij is hiermee in goed gezelschap, want bijvoorbeeld Bunuel deed het ook, in zijn film TERRE SANS PAIN/ LAS HURDES (1933).

Het zout van Svanetië (Jim Shvante/Marili Svanets) – USSR 1930, 54 min. Regie: Michail Kalatozov (Kalatozishvili)
Vertoningen
  • Filmhuis Den Haag, 16 september 2013, met pianobegeleiding van Wim van Tuyl. Voorfilm: Schaakkoorts (1925).
  • Filmmuseum, 8 november 1967, in het kader van het programma “50 jaar Sovjet Film”.
In 2015 werd de film vertoond tijdens het Hippodrome Festival of Silent Cinema in het stadje Bo’ness in Schotland, begeleid door de klezmer band Moishe’s Bagel.
  • Programme Notes: “Kalatozov’s visually striking and at times disturbing film originally promoted Soviet measures to modernise the isolated Svan people of the Caucasus mountains in north-west Georgia and is a dramatic combination of ethnographic history and socialist realism. The evening will feature a full set from the band followed by the film screening after the interval. Moishe’s Bagel are Phil Alexander (keyboards), Greg Lawson (violin), Mario Caribe (bass) Pete Garnett (accordion), and Guy Nicolson (percussion).”
  • The Scotsman: “With its quirky rhythms and off-kilter harmonies, the music was a striking, Prokofiev-meets-Nyman counterpart to the bizarre images in Mikhail Kalatozov’s remarkable film”.
  • Pamela Hutchinson in Sight & Sound 25/6 (June 2015) p. 53.
Ter vergelijking: De Armeense filmmaker Artavazd Pelesjan maakte in 1990 een nieuwe versie van zijn found footage film MER DAR (Onze Eeuw, 1982/1990), een half uur van overdonderende beelden. Zie ook de hommage aan hem: IL SILENZIO DI PELESJAN (Pietro Marcello, 2011).
Internet:
Bespreking op de blog Filmklassiekers op het tweede gezicht:
“De Svaneten zijn een Kaukasisch bergvolk in het Noordwesten van het tegenwoordige Georgië. Zij woonden op groote hoogte en leiden daardoor een geïsoleerd bestaan. Eén van de doelstellingen van het eerste communistische 5 jarenplan was dergelijke bergvolken te integreren in de Unie der Communistische Sovjet Republieken (hetgeen, gezien de recente geschiedenis, niet echt gelukt is). Dit is dan ook de achtergrond waartegen we de documentaire moeten plaatsen. Gezien deze achtergrond kunnen we ons er nu iets bij voorstellen dat de toenmalige Sovjet-autoriteiten niet blij waren met deze film. De hele film gaat over het harde leven en de gebruiken van de Svaneten. Eén van hun ontberingen is dat er erg moeilijk aan zout is te komen en dat de aanvoerwegen moeilijk en gevaarlijk zijn. En dan in de laatste 5 minuten komen de heroïsche Sovjetarbeiders in beeld die een weg naar Svanetië aanleggen waarlangs o.a. zout kan worden aangevoerd. Volkomen met de haren erbij gesleept. Je voelt de regisseur als het ware denken “O ja, dat moet er ook nog in”. De gevolgen voor de regisseur bleven niet uit. De film betekende een grote terugslag in zijn carrière en pas in 1957 (dus na de dood van Stalin) doet hij met “Als de kraanvogels overvliegen” weer van zich spreken. Wat dat betreft lijkt de film als twee druppels water op “Oud en nieuw/De generale lijn” van Eisenstein uit dezelfde tijd. Ook hier gaat het om een propagandafilm (in dat geval over de collectivisatie van de landbouw) waarin de regisseur naar het oordeel van de machthebbers zijn artistieke neigingen onvoldoende heeft onderdrukt. En ook hier was een carrièrebreuk het gevolg. Ook cinematografisch vertonen de twee films overeenkomsten. Bijvoorbeeld op het gebied van het herhaaldelijk gebruik van extreme close-ups van (over het algemeen zwaar doorgroefde) mensengezichten.” Bron: Frank de Jong, URL: http://filmklassiekersophettweedegezicht.nl/mikhael-kalatozov/
Capsule review op de website van TCM:
 “Kalatozov built the film out of a dramatic fiction he shot but was unable to get approved by the authorities, combined with an ethnographic documentary about the isolated Caucasus mountain region where Svanetia is located. Intended as a propaganda piece about the Soviet state bringing the modern world to primitive lands with medieval sensibilities and crippling poverty, it becomes a mix of cultural documentary and expressionist historical study. This film doesn’t simply record the lives of an alien culture, it dramatizes it with imagery and recreations that turns documentary into drama with a passion. It was, however, accused of excessive formalism as was his follow-up film, A Nail in the Boot. His career was set back for decades. Yet he rose from the ashes of political disfavor to create three masterpieces of Soviet cinema in the fifties and sixties: The Cranes Are Flying (1957), A Letter That Was Never Sent (1960) and I Am Cuba (1964). The roots of those films can be seen in Salt for Svanetia.” Source: Sean Axmaker, URL:  http://www.tcm.com/this-month/movie-news.html?id=440085&name=Landmarks-of-Early-Soviet-Film-A-4-disc-DVD-collection-of-8-groundbreaking-films&banner=1
Filmreeks Budapest 2017:
“Salt for Svanetia is a haunting portrait of a village in the remote, snowbound region of Caucasus, Svaneti. Celebrated for Mikhail Kalatozov’s masterful expressive camera work, the film instantly placed him alongside the great Soviet directors. Salt for Svanetia is based on Sergei Tretyakov’s script and includes episodes from Kalatazov’s earlier film The Blind Woman, which had been banned for distribution, along with nonfiction footage he shot in Svanetia. The Svans are shown as people of archaic culture, retaining medieval practices and living a natural economy. Kalatozov’s ethnographic fiction combines authentic medieval towers and re-enacted events to visualize Tretyakov’s indictment of “three locks that keep the Svans in the dark middle ages:  houses, roads, and the dead.”  The combination of bird’s eye panoramas with a subjective camera, diagonal, low-angle shots and dynamic editing emotionally affect the viewers with images of isolation in picturesque and austere conditions. The poetry of repetition and juxtaposition, distance and extreme close-up, wild rhythms and radical constructivist angles blends fiction and documentary in a powerful and expressive visual statement.” Source: https://www.ceu.edu/event/2017-06-14/shooting-revolution-film-series-salt-svanetia-dzim-svante-sol-svanetii