Goya – oder der Arge Weg der Erkenntnis (1971)

Copyright Featured Image and Page Header Image: DEFA.

De opgejaagde kunstenaar

1. De verfilming van de roman

Deze biografische film is gebaseerd op de roman van Lion Feuchtwanger (1884-1958). Feuchtwanger begon in 1943 te schrijven aan deze roman, hij was toen net in Amerika aangekomen, gevlucht voor de nazi’s. De roman werd in 1951 door een Amerikaanse uitgeverij gepubliceerd in 1951, met als titel This is the Hour: A Novel about Goya.

De roman is een karakterstudie van de schilder Goya en een reflectie op het vak van schilderkunst. Via het leven van Goya en de schandalen rond zijn werk en zijn affaires met vrouwen geeft Feuchtwanger een impressie van het leven in de 18e eeuw in Madrid in adellijke kringen en aan het koninklijk hof. Hij schildert de historische politieke realiteit (onder andere de wrede oorlog met Frankrijk) en toont een duidelijke afschuw voor de Rooms-Katholieke inquisitie, die beschreven wordt als een gruwelijk relict uit de Middeleeuwen, verstrikt in een verstarde onverdraagzaamheid.

Feuchtwanger dacht hierbij aan de heksenjacht van McCarthy, waar hij als links intellectueel ook last van had. Konrad Wolf dacht mogelijk aan de DDR partij tirannie of de Sovjet staatsterreur. Wij denken aan de fundamentalisten van IS. De roman is een parabel waar je veel kanten mee op kan.

“The film is based on Lion Feuchtwanger’s book about Goya, chronicling the years in the painter’s life when he went from a celebrated court painter to an enemy of the church—roughly from 1789 to 1803. At the beginning of the story, Goya is perfectly happy to be a pawn in the game that people in power played with the public. It is only after a series of tragic events that he comes to realize that these people are not worthy of admiration and he begins to evolve as a painter. Lion Feuchtwanger wrote the book in response to the anti-communist trials that were being held by Senator Joseph McCarthy in Washington.” Bron: http://eastgermancinema.com/2012/02/08/goya/

2. Een aantal feiten rondom de film

De film is opgenomen op het brede formaat van 70mm, het was een dure prestige co-productie van de filmstudio DEFA (DDR) en Lenfilm (Sovjet-Unie). De oorspronkelijke lengte van de tweedelige film was bij de wereldpremière op het internationale filmfestival van Moskou 166 minuten. De film werd bekroond met de Jury Prijs. Regisseur Konrad Wolf heeft daarna zelf de film teruggebracht tot 134 minuten. Het resultaat is dat er een aantal abrupte overgangen in het levensverhaal te signaleren zijn.

De Litouwse acteur Donatas Banionis vertolkt de hoofdrol. We kennen deze indrukwekkende theateracteur uit de film Solaris (Andrei Tarkovsky, 1972). Hij werkte nogmaals samen met Konrad Wolf bij de oorlogsfilm Mama, Ich Lebe (1977) en hij vertolkt de hoofdrol in Beethoven – Tage aus einem Leben (Horst Seemann, DDR, 1975/76).

• Het duo filmcomponisten

“The music for the film was composed by the Azerbaijani composers Kara Karayev and his son, Faradsh. The Karayevs were trained as classical musicians, and Goya has an outstanding score. It could be played by an orchestra without any reference to the film and it would impress people. It is richly textured and classically structured, while at the same time experimental with many unexpected touches, such as the frenetic solo organ piece used to reflect Goya’s inner turmoil. The elder Karayev wrote over 100 pieces of music, including ballets, symphonies, and chamber pieces. Today, his work is still performed around the world and an annual festival in his honor is held every April in Baku, Azerbaijan. Goya was one of his last film scores. He died in 1982. Faradsh Karayev has gone on to become a well-respected composer in his own right, having composed almost as many pieces as his father at this point.” Bron: http://eastgermancinema.com/2012/02/08/goya/

• Het duo cameralieden

“As with most of Konrad Wolf’s films—at least until Solo Sunny—the cinematographer was Werner Bergmann. This time, however, he was assisted by the Russian cinematographer, Konstantin Ryzhov. These two men have very different styles of filming. Bergmann often used a freer, hand-held technique. This was especially impressive considering he had lost one arm during the war. To compensate, Bergmann devised a special sling mount for his camera. Ryzhov, on the other had, seemed to prefer the more traditional, tripod-mounted approach, which was particularly well-suited to convey the opulence of the ballroom scenes. It is fun to watch the film with this in mind and try and guess which cinematographer handled which scenes.” Bron: http://eastgermancinema.com/2012/02/08/goya/

3. De historische figuur Goya

De Spaanse schildermeester Francisco Goya (1746-1828) was verbonden aan de hofhouding van koning Carlos IV. Hij verwierf hier welvaart en een grote reputatie, maar hij maakt ook satirische schetsen en gravures (Los Caprichos). Hij eindigt zijn oeuvre met een serie van ‘zwarte schilderijen’, lugubere nachtmerries vol groteske demonen.

De historische feiten worden in de film aangepast om tot een verhaal te komen over Goya als een eigenzinnige en weerbarstige kunstenaar, die als hofschilder onderdeel is van de onrechtvaardige macht-structuren maar die zich ook doet kennen als een kritische waarnemer van de feodale macht van de koning en de terreur van de katholieke kerk. Zo komt hij ook in botsing met de Inquisitie. Zijn schilderijen tonen een grimmig wereldbeeld, zijn statieportretten zijn ook psychologische analyses.

Goya – oder der Arge Weg der Erkenntnis- DDR 1971, 136 min. Regie: Konrad Wolf

Documentatie

• http://www.imdb.com/title/tt0067155/

• https://www.filmportal.de/en/movie/goya_ea43d4a69f2b5006e03053d50b37753d

• http://www.popmatters.com/review/67024-goya-the-hard-way-to-enlightenment/

• http://eastgermancinema.com/2012/02/08/goya/

• https://cinepages.wordpress.com/2011/04/11/goya-–-or-the-hard-way-to-enlightenment/

• https://itpworld.wordpress.com/2011/04/07/biff-2011-19-goya-east-germanyrussiabulgariayugoslaviapoland-1971/

• http://www.defa-stiftung.de/wolf-konrad

• Powell, L (2009) ‘Breaking the Frame of Painting: Konrad Wolfs Goya’ in: Studies in European Cinema 5:2, 131-141.

Documentatie over Feuchtwanger:

• Wallace, Ian (ed. 2009) Feuchtwanger and Film, Bern: Peter Lang International Academic Publishers.

• http://www.historicalnovels.info/Feuchtwanger.html

• http://de.wikipedia.org/wiki/Goya_oder_der_arge_Weg_der_Erkenntnis

Documentatie over Francisco Goya:

• Baticle, Jeannine (1994) Goya: Painter of Terror and Splendour, London; Thames & Hudson.

• Hughes, Robert (2006) Goya, New York: Albert Knopf.

Vergelijk – andere speelfilms over Goya:

• Goya in Bordeaux (Carlos Saura, 1999)

• Goya’s Ghosts (Milos Forman, 2006)