Copyright Featured Image and Page Header Image: Stun Film/ Will Tremper Filmproduktion.
Ontsnapping uit de DDR
De film ging 17 maart 1961 in première in West-Duitsland en werd in november 1961 in de Nederlandse bioscopen uitgebracht, onder de titel “Zij wisten te ontkomen”. De dagbladen publiceerden korte filmrecensies.
Recensie in de Tijd-Maasbode (17 november 1961)
“Will Tremper, een 32-jarige Westduitse journalist die zich gespecialiseerd heeft in de problematiek van de tragedie der Oostduitse vluchtelingen, heeft de aandacht van de vrije wereld op dit leed en het dreigende gevaar willen vestigen door een film te maken waarvoor hij zelf ook het scenario schreef. Met beperkte middelen, men spreekt van een derde der normale speelfilmproduktiekosten, en met onbekende spelers heeft Tremper een op authentieke gegevens berustend ontsnappingsrelaas verfilmd dat ontegenzeggelijk een indrukwekkend beeld geeft van wat er zich onder het Sovjetregime in Oost-Duitsland afspeelt.”
Recensie in het Binnenhof (17 november 1961)
“De film is het sterkst in het begin als een beklemmend-sfeervol beeld wordt geschapen van het benauwende leven in Oost-Duitsland. Een scherp geobserveerd beeld, waarin de enigszins wrange, steeds zeer menselijke humor op de achtergrond, niet ontbreekt. Later wordt ‘Zij wisten te ontkomen’ een spannend ontvluchtingsverhaal, dat zich meer met het lot van de enkeling bezighoudt. De iets te schrille tegenstelling tussen Oost en West levert hier de vrijwel ongrijpbare humor, die zelfs in de meest trieste omstandigheden mogelijk is mits men er oog voor heeft.”
Recensie in het Vaderland (17 november 1961)
“Van de drie hoofdrolspelers is Christian Doermer het overtuigendst, het persoonlijkst, het echtst. De anderen sluiten zich slechts aan. Toch valt het op dat de typering, ook van de kleinste rollen, bijzonder goed is. Zodat er hier sprake is van een boeiende, psychologisch knappe film, die bovendien uitstekend is gefotografeerd.”
Recensie in de Haagse Courant (17 november 1961)
“Tremper heeft erop toegezien dat zijn presentatie nergens de kant van het melodrama uitging. Of het moest zijn in de hachelijke scènes op het meer tussen Potsdam en West-Berlijn, waar aan de ene kant mensen vechten voor hun leven, aan de andere kant de luxe nymfen van het Wirtschaftswunder zich bij transistor-muziek baden in de zon.”
Wist je dat…
- … de film in september 1960 geheel in West-Duitsland werd opgenomen. Deels bij het Pfaueninsel in Berlin-Wannsee, deels op een willekeurig stuk snelweg. De locaties zijn dus allesbehalve authentiek.
- … acteur Christian Doermer en componist Peter Thomas prijzen ontvingen in 1961, de Filmband in Gold voor respectievelijk ‘bester Nachwuchsschauspieler’ en ‘beste Filmmusik’.
- … de film op 12 augustus 1963 op de Duitse televisie werd uitgezonden (ZDF), naar aanleiding van de tweede verjaardag van de bouw van de Berlijnse Muur.
- … in 1961 nog maar weinig West-Duitse speelfilms gemaakt waren die zich richten op het grensverkeer met de DDR. De uitzonderingen zijn op 1 hand te tellen: de komedie Postlagerend Turteltaube(Gerhard T. Buchholz, 1952), de boekverfilming Weg ohne Umkehr(Victor Vicas, 1953) en de liefdesgeschiedenissen in Himmel ohne Sterne (Helmut Käutner, 1956) en Eine Berliner Romanze(Gerhard Klein, 1956). Will Trempler schreef het scenario voor de film Verspätung in Marienborn(Rolf Huadrich, 1963), gebaseerd op een waargebeurd vluchtverhaal.
- … Will Tremper (1928-1998) schreef het scenario en regisseerde de films Die endlose Nacht(1963) en Playgirl (1966). Hij schreef het scenario voor realistische speelfilms zoals Nasser Asphalt(Frank Wisbar, 1958), Endstation Liebe(Georg Tressler, 1958) en Die Halbstarken(Georg Tressler, 1956).
Documentatie
Flucht nach Berlin – BRD1961, 104 min. Regie: Will Tremper
https://www.filmportal.de/film/flucht-nach-berlin_c62d8aa6c79d4777b5468f395cb5fc73
-
https://de.wikipedia.org/wiki/Flucht_nach_Berlin
-
https://www.critic.de/film/flucht-nach-berlin-8172/
-
https://www.spiegel.de/spiegel/print/d-43160630.html
-
http://udorotenberg.blogspot.com/2015/07/flucht-nach-berlin-1961-will-tremper.html
-
http://kinotagebuch.blogspot.com/search/label/Tremper
Het IJzeren Gordijn verdeelde Berlijn vanaf 1945 in tweeën, dat heeft ook zijn weerklank gevonden in films.
-
Billy Wilder maakte in 1948 een spionagefilm A FOREIGN AFFAIR, die zich afspeelt tegen deze achtergrond. Marlene Dietrich zingt in deze film het liedje “The Ruins of Berlin”.
-
THE BIG LIFT (George Seaton, 1950) gaat over de luchtbrug voor de bevoorrading van Berlijn.
-
De Britse regisseur Carol Reed situeerde een thriller in deze context: THE MAN BETWEEN (1953), met James Mason en Claire Bloom in de hoofdrol. De slotbeelden zijn beroemd: James Mason en zijn vrouw zijn op weg naar de vrijheid, verstopt in een vrachtauto met linnengoed. De grensovergang in Berlijn bestond toen nog uit twee slagbomen. Het loopt niet goed af…
-
Steven Soderbergh gaf een hommage aan dit filmgenre in THE GOOD GERMAN. Vlak na de oorlog is Berlijn verwoest en opgedeeld in vier sectoren. De corruptie en de zwarte handel tiert welig tussen de puinhopen. Een Amerikaans legerofficier valt middenin de ellende (George Clooney is opnieuw op dreef, dit keer als een manmoedig nieuwsgierige reporter annex sukkel). Het IJzeren Gordijn is nog niet zichtbaar, maar wel voelbaar. Soderbergh en zijn filmploeg excelleren in het scheppen van een virtuoze retro-look van contrastrijke zwart-wit beelden, mede dankzij het gebruik van Russische archiefbeelden en vele digitale beeldbewerkingen, aangevuld met een ouderwets breed symfonische score. De eindscène is een heel directe verwijzing naar CASABLANCA, maar elementen uit THE THIRD MAN klinken ook door en al die contrastrijke zwart-wit beelden van een nachtelijk stad doen uiteraard denken aan de talloze Amerikaanse film noirs uit de jaren veertig.
In de jaren zestig was De Koude Oorlog op het kookpunt. In Berlijn was dit het meest zichtbaar, want in 1961 werd de Muur gebouwd. Billy Wilder situeerde een komedie in deze setting en onder andere Robert Siodmak, Alfred Hitchcock en Martin Ritt gebruikten dit gegeven voor een thriller.
ONE, TWO, THREE (Billy Wilder, 1961) – Billy Wilder maakte een komedie over een afdelingschef van de Coca- Cola Company die plotseling gastheer moet zijn voor de dochter van zijn hoogste baas. De setting is Berlijn, nog zonder Muur, de afdelingschef is James Cagney. Op You Tube staat een kort fragment van de openingsbeelden (let ook op het mooie brede CinemaScope-formaat): we zien documentaire beelden van Berlijn en hilarische ensceneringen van demonstraties, de bijpassende introductie die Cagney inspreekt zet meteen de toon. De humor van Wilder balanceert tussen venijnig en gemoedelijk. James Cagney is geweldig als het drukke baasje, hij heeft snelheid en swing. De film zit boordevol misverstanden en drukte. Men rijdt voortdurend heen en weer tussen Oost en West, een Russische delegatie bestaat louter uit karikaturen die met veel gusto vertolkt worden en zoals het hoort in een kluchtige komedie loopt alles goed af.
ESCAPE FROM EAST BERLIN (Robert Siodmak, 1962) – Robert Siodmak is net als Billy Wilder een Exil-filmmaker die als succesvol Hollywoodregisseur terugkeert in zijn vaderland. De Duitse titel van deze film is Tunnel 28.
THE SPY WHO CAME IN FROM THE COLD (Martin Ritt, 1965) – Een spionnenfilm, gesitueerd in Oost-Duitsland, met Richard Burton in de hoofdrol. Ook Claire Bloom is weer van de partij. Te vergelijken met Funeral in Berlin(Guy Hamilton, 1966), gebaseerd op de thriller van Len Deighton.
TORN CURTAIN (Hitchcock, 1966) – Paul Newman is een Amerikaanse atoomgeleerde die dubbel spel speelt: hij loopt zogenaamd over naar de communisten in de DDR, maar heeft als doel essentiële informatie te verwerven en dan snel te vluchten. Julie Andrews is zijn geliefde, die heel lang niets door heeft van deze heldhaftige opzet. Oost-Berlijn komt nauwelijks in beeld want alles is in de studio opgenomen en de spannendste actie vindt plaats op een afgelegen boerderij (de fameuze scène waarin een Stasi-agent geluidloos moet worden vermoord, wat nog niet meevalt) en de hoogste suspense zit in de scène met een streekbus.
De verdeelde stad Berlijn en het leven in de DDR bleef in de belangstelling van Westerse filmmakers. Enkele titels:
-
DER MANN AUF DER MAUER (Reinhard Hauff, 1982)
-
FATHERLAND (Ken Loach, 1986)
-
DAS VERSPRECHEN (Margaretha von Trotta, 1990)
-
SONNENALLEE (Leander Haussmann, 1999)
-
BERLIN IS IN GERMANY (Hannes Stöhr, 2001)
-
HERR LEHMANN (Leander Haussmann, 2003)
-
GOODBYE LENIN (Wolfgang Becker, 2003)
-
DAS LEBEN DER ANDEREN (Florian Henckel von Donnersmarck, 2006)
-
DER ROTE KAKADU (Domenik Graf, 2006)
-
BARBARA (Christian Petzold, 2012)
-
DAS SCHWEIGENDE KLASSENZIMMER (Lars Kraume, 2018)
-
WERK OHNE AUTOR (Florian Henckel von Donnersmarck, 2018)
-
BALLON (Michel Bully Herbig, 2018)
-
GUNDERMANN (Andreas Dresen, 2018)
Het dagelijks leven in de DDR komt natuurlijk het beste tot uiting in Oost-Duitse films. Enkele titels:
-
Berlin Ecke Schönhauser (Gerhard Klein, 1957, z/w, 80 min.)
-
Das Kanninchen bin Ich (Kurt Maetzig, 1965/1990, z/w, 114 min.)
-
Jahrgang ’45 (Jürgen Böttcher, 1965-1966/1990, kleur, 94 min.)
-
Die Legende von Paul und Paula (Heiner Carow, 1972, kleur, 105 min.)
-
Solo Sunny (Konrad Wolf & Wolfgang Kohlhaase, 1979, kleur, 104 min.)
-
Spur der Steine (Frank Beyer, 1966/1990, z/w, 139 min.)
