Fietsen in 24 beelden per seconde

Featured Image and Page Header Image: Jour de fête, Jacques Tati. Copyright: Cady Film/Panoramic Films.

Deze tekst werd gepubliceerd in: Fietsstang, blad over fietsen (juni 2010) p. 50-51.

Fietsen & films

Een eigenzinnige route langs zeven aanbevolen halteplaatsen.

Zeer wisselend van aard, maar altijd van inhoudelijk hoge kwaliteit.

1. zoekterm: Jour de fête 12/12 (1949) – duur 6:49

De complete versie van deze klassieker is in stukjes opgeknipt op YouTube geplaatst. Wie kent deze film niet? Jacques Tati speelt op onnavolgbare wijze de gemoedelijke dorpspostbode in een klein Frans dorpje. Een Amerikaanse film inspireert hem, plotseling is hij bezeten door de ambitie zijn post zo snel mogelijk te bezorgen. In dit fragment zit de bekende scène dat hij een peleton wielrenners op afstand fietst. Zijn spurt eindigt met een sierlijke boog in een kanaal, waarna hij druipend terugkeert naar het landelijk tempo van het platteland.

2. zoekterm: Le cycliste / Le vélo de Ghislain Lambert, Philippe Harel – duur 4:25

De meest toepasselijke speelfilm over wielrenners is natuurlijk de Waalse productie ‘Le vélo de Ghislain Lambert’ uit 2001, met Benoit Poelvoorde in de hoofdrol. Dit fragment biedt een muziekvideoclip van het chanson ‘Le cycliste’, met een selectie van beelden uit de film. Het is een eenvoudig liedje, maar deze muziekvideoclip is een veel betere warmmaker om ooit nog eens de volledige versie te gaan zien, dan welke vernuftige bioscooptrailer dan ook. Fietsliefhebbers zullen met weemoed kijken naar de beelden van het oude materiaal en de heerlijk gedateerde koers outfit.

3. zoekterm: Toto al Giro d’Italia, cinema trailer – duur: 2:34

De Italiaanse komiek Toto was in de jaren vijftig wereldberoemd in Italië en maakte een indrukwekkende serie kluchtige films. In ‘Toto al Giro d’Italia’  (Mario Matolli, 1949) speelt hij een verstrooide professor die meedoet aan de nationale wielerwedstrijd om indruk te maken op zijn onbereikbare geliefde. Alle Italiaanse fietskampioenen van die tijd doen mee als figurant en laten zich gewillig uit het wiel rijden. De trailer biedt zicht op een nationale wielercultuur, maar is voor de huidige kijker tevens gedrenkt in nostalgie van een verloren gegane bioscoopcultuur. Dit soort flinterdunne niets-aan-de-hand komedies zijn tegenwoordig veroordeelt tot een matineus uur als zendervulling, of vormen een steentje in het YouTube mozaïek. Overigens: wie het echte Italiaanse wielerwerk uit die dagen wil zien, kan terecht bij een fragment uit een bioscoopjournaal: ‘Giro d’Italia 1953’ (duur 4:01, zwijgend), waarin de legendarische Fausto Coppi een bergetappe wint.

4. zoekterm: Ladri di biciclette (The Bicycle Thieves) Trailer – duur 1:03

Op YouTube is deze klassieker van het Italiaans Neorealisme integraal te zien, verknipt in korte delen. Zoals bekend wordt de tijd in deze film uit 1948 grotendeels gevuld met het zoeken naar een gestolen fiets. Dit verhaalgegeven fungeert slechts als aanleiding voor een ontroerend psychologisch portret van vader en zoon, die samen op een zondag Rome doorkruisen. De bioscooptrailer is voor ons interessant, want naast opnieuw een gezonde dosis bioscoopnostalgie bevat deze aankondiging meteen ook bijna alle fietsbeelden van deze film.

Een logische stap na deze straatopnamen van Rome zou een schakeling zijn naar de korte Nederlandse experimentele documentaire ‘Maasbruggen’ (1936), gemaakt door Paul Schuitema. Helaas ontbreekt deze film nog op You Tube. We missen dus tot nader orde een zicht op het Rotterdamse spitsuur, met onder andere prachtige beelden van eindeloze drommen fietsende arbeiders, op weg naar hun werk.

5. zoekterm: Father and Daughter (Michael Dudok de Wit) – duur: 8:08

De complete versie van deze Oscar winnende animatiefilm is door meerdere aanbieders op YouTube gezet, een teken van respect en enthousiasme, maar ook van inkomstenderving en verlies van controle voor de maker. Voor ons is het natuurlijk een prettige luxe dat de complete film met een muisklik gestart kan worden. De Hollandse fiets speelt een hoofdrol in dit ontroerende verhaal over een dochter die haar leven lang terugverlangt naar haar vader die een zelfgekozen dood verkoos.

6. zoekterm: Lumiere, La sortie des usines (1895) – duur: 0:49

Dit zal hoogstwaarschijnlijk de oudste film zijn waarin fietsen te zien zijn. De gebroeders Lumière filmden aanvankelijk dichtbij huis: in hun tuin, bij het treinstation en bij hun fabriek van fotomateriaal. We zien in dit filmpje een stroom arbeiders na hun werkdag vertrekken: de vrouwen allemaal te voet, een enkele man op de fiets. Het betreft een opname van nog geen minuut en de fietsers flitsen in enkele seconden voorbij, maar toch is dit een fascinerend zicht op het dagelijks gebruik van de fiets, anno 1895.

7. zoekterm: Tour des legendes (2003) – duur: 1:51

Tot slot, voordat ik het vergeet: in de documentaire Tour des legendes van Erik van Empel wordt op voortreffelijke manier gemijmerd over een etappe in de Tour de France 1948, toen er nog geen tv-beelden van de koers waren. De trailer staat nog niet op You Tube, maar is wel op de site van garagetv.nl te vinden. Een aanrader.

Het fietsparcours door YouTube had nog veel langer kunnen zijn, maar ook YouTube kent nog witte plekken zoals we al merkten. Zo missen we bijvoorbeeld een weergave van de kluchtige Franse film, ‘Une partie de tandem’ (1909), die in de Nederlandse bioscopen destijds werd vertoond onder de titel ‘Ik fiets met mijn vrouw’. De humor van deze vroege slap-stick film is simpel en doeltreffend: een man en een vrouw stappen op een tandem en in ongeveer vier minuten rijden ze alles en iedereen omver die ze tegenkomen. Ze krabbelen na elke pijnlijke val weer opgewekt op, maar hun rit eindigt tenslotte net als de postbode van Tati in het kanaal.

PS Een kopie van ‘Une partie de tandem’ (1909) bleef bewaard in het archief van het Filmmuseum en is inmiddels gerestaureerd en gedigitaliseerd. Het resultaat is zoals gezegd nog niet beschikbaar op YouTube, maar dat zal niet lang op zich hoeven te wachten: de beeldrechten zijn na honderd jaar wel verlopen, dan is het een kwestie van de pianisten betalen voor hun score en het is klaar. Op de website van pianist Yvo Verschoor is al een voorproefje te horen van zijn begeleiding die hij bij deze film gaf op 10 maart 2007 in de Verkadefabriek, als onderdeel van het programma ‘Cinema Brut’: www.yvoverschoor.nl. Een website waar de film goed tot zijn recht zou komen bestaat ook al: www.europafilmtreasures.eu.

‘Une partie de tandem’ is sinds enkele jaren al wel onderdeel van een leuk educatief programma van het Filmmuseum, over fietsen en film. Dit programma was een waardevolle inspiratiebron voor mijn fietstocht door YouTube.

Als toegift hier enkele tips voor cinefiele fietsers:

• http://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/10-great-films-about-cycling

• http://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/100-years-cycling-films-released-bfi-player-ten-try

• ‘Alles op de fiets’, door Dana Linssen, in De Filmkrant 334, juli/augustus 2011: filmkrant.nl/_titelindex_G/7017.

• sonyclassics.com/triplets, the international official site of the acclaimed French animation film comedy, Les Triplettes de Belleville (Sylvain Chomet, 2003).

• filmtrips.nl, met een fietsroute langs filmlocaties in Amsterdam.

• bicyclefilmfestival.com, Amerikaans filmfestival met vele internationale locaties.

• http://www.madeinqueensfilm.com/film.html,documentaire over New Yorkers die hun fiets optuigen met een gigantische geluidsinstallatie.

• veloist.com/video

Fietsfilms in distributie

• Ventoux – regie: Nicole van Kilsdonk) – in productie (Key film, Hans de Wolf)

• Le vélo de Ghislain Lambert, Philippe Harel, 2000) – Afilm

• Jour de fête (jacques Tati) – EYE film

• Tour des legendes (Erik van Empel 2003). Productie: Scarabee Films

• Nieuwe helden (Dirk Jan Roeleven, 2014). Distributie: Amstel film

 Voorfilms:

• Father and Daughter (Michael Dudok de Wit, 2000). Productie: CinéTé (Antwerpen)

• Une partie de tandem’ (1909) – EYE filmarchief

• Chez André (Mart Dominicus, 1997). Productie: Spellbound Films