Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Neofilm.
Sfeerschets van een havenstad
Regisseur Cavalcanti slaagde erin een stemmingsvolle poëtische filmimpressie te maken van een grote havenstad.
Daar bij die haven…
EN RADE ademt overtuigend en meeslepend de sfeer van de zeehaven: de kade met vertrekkende boten en de overslag van goederen, de roep van verre landen en talloze onvervulde dromen achter de horizon…
Een naïeve jongeman in Marseille raakt verliefd op de serveerster van het havencafé. Hij droomt ervan samen met zijn liefje te vluchten en heeft al stiekem een passagebiljet voor twee personen naar Valparaiso gekocht. Zijn moeder, een robuuste wasvrouw, is argwanend. Een melancholieke havenarbeider pleegt een wanhoopsdaad.
Het zal duidelijk zijn: de sfeer in het havencafé wordt in deze film meeslepend uitgebeeld. We zien een rokerige kroeg, bevolkt door types met tatoeages en littekens. De frêle serveerster wringt zich met haar volgeladen dienblad langs de tafeltjes met mannen met verlopen drankkoppen, ze wordt opgejaagd door de tirannieke cheffin. Aanvankelijk zien we alleen haar dikke arm die ongeduldig op het doorgeefluik bonst.
Buiten het café liggen de kades, waar lege tonnen opgetast liggen. De dromende jongen loopt langs een schip in een droogdok.
Deze kortstondige impressies geven de film een onbestemd karakter, het zijn tijdloos fascinerende beelden. Het eerste afspraakje van de jongen en de serveerster gebeurt tegen de achtergrond van een stapel koffiebalen, waar namen van exotische landen op gekalkt zijn: Braila, Constanza, Sulina, Galatz. Zo zijn er meer momenten die in de herinnering van de kijker zullen beklijven.
De Nederlandse romanschrijver Lodewijk Van Deyssel zag de film in de jaren twintig en was onder de indruk: “Het ogenblik in Cavalcanti‘s film waar de haar zoon zoekende moeder tussen de muren kalkvoorraden (of iets dien overeenkomstigs) gaat en een ander, de slapende idioot, vindt, is de hoogste verheffing van het werk. (-) op dat ogenblik wordt de werkelijkheid in haar gewone voorkomen symbool. Dat betekent dat de gewone werkelijkheid het wezen aanneemt van een visionnair motief.” (geciteerd uit: “Boek en Kunst”)
Achtergrondinformatie
Alberto de Almeido Cavalcanti is een kosmopoliet die zich niet makkelijk onder één noemer laat vangen. Ten eerste leefde en werkte hij in diverse landen (Brazilië, Frankrijk, Engeland, Hollywood en opnieuw Brazilië), ten tweede vervulde hij vele functies in het filmbedrijf. Zo begon hij als art-director, was hij regisseur van zeer uiteenlopende films en fungeerde hij als bezieler en producent van talloze films.
In zijn Franse periode (1925 – 1929) verwierf hij faam met de avant-garde stadssymfonie: RIEN QUE LES HEURES. Het allereerste programma van de Nederlandse Filmliga in 1927 in Amsterdam bestond uit drie avant-garde films van Cavalcanti, die als gast aanwezig was en een inleiding gaf.
Cavalcanti over actrice Catherine Hessling die de hoofdrol van serveerster speelt: “Ze was een bijzonder rusteloze actrice, en helemaal bezeten van Chaplin. Het was moeilijk haar ‘in de hand te houden’, ze zou de neiging hebben om te ‘imiteren’, maar het resultaat was steeds opwindend.”
Cavalcanti had in hetzelfde jaar eerder samengewerkt met Catherine Hessling in de korte film LA P‘TITE LILY (Alberto Cavalcanti, 1927, 14’): een speelse uitbeelding van het gelijknamig liedje. In 1930 werd een geluidsversie gemaakt met muziek van Darius Milhaud.
Catherine Hessling verwierf faam als muze van haar echtgenoot Jean Renoir. Hun eerste film samen was LA FILLE DE L‘EAU (1924). Zij speelt hierin een schippersdochter die wordt geterroriseerd door haar oom, een bruut die haar aanrandt en afperst. De film is een ongepolijst schetsboek, met tal van plotselinge verhaalwendingen en ook een prachtige nachtelijke waanzinscène.
De openingsbeelden van een vrachtboot die langzaam voortgetrokken wordt door een paard op het jaagpad zijn prachtig, maar voor een blik op de binnenvaart moeten we zijn bij André Antoine, met zijn L’HIRONDELLE ET LA MÉSANGE(1920) en natuurlijk bij de geluidsfilm L‘ATALANTE (Jean Vigo, 1934), met Dita Parlo in de hoofdrol.
Enkele Franse havenfilms en vissersfilms uit de jaren twintig
-
L‘INVITATION AU VOYAGE (Germaine Dulac, 1927), een sfeervol filmgedicht, gebaseerd op verzen van Baudelaire. Een marineofficier verhaalt in een rokerig havencafé over zijn verre reizen. Een jonge vrouw luistert geboeid toe, haar fantasie voert haar mee…
-
FIÈVRE (Louis Delluc, 1921): Eve Francis speelt een barmeisje in Marseille die getrouwd is met de kroegbaas (Gaston Modot), maar verliefd is op een matroos (Van Daële).
-
GARDIENS DE PHARE (Jean Grémillion, 1929), melodrama over een vader en zoon in een vuurtoren. Zie de blogpost ‘Vertical Poetry’ van Tom Paulus tijdens het festival Cinema Ritorvato in 2012: http://www.photogenie.be/blog/?p=105
-
PECHEUR D’ISLANDE (Jacques de Baroncelli, 1924), gebaseerd op de roman van Pierre Loti.
-
FINIS TERRAE (Jean Epstein, 1929): een lyrische documentaire over het harde leven van vissers in Bretagne. Zie ook: http://malcolmlowryatthe19thhole.blogspot.com/2009/05/jean-epsteins-finis-terrae-1929.html&http://www.arte.tv/de/Finis-Terrae/3075392.html
-
COEUR FIDÈLE (Jean Epstein, 1923): Visueel verfijnd volksmelodrama over een serveerster in Marseille die tussen twee mannen moet kiezen. Epstein laat zich leiden door de rauwe poëzie van de kermis en de havenstad.
In 1947 maakte Jean Epstein in Bretagne de korte film LE TEMPESTAIRE (22 min).
Zie verder:
-
de documentaire: ‘Jean Epstein, Young Oceans of Cinema’ (James June Schneider, 2011).
-
De biografie: http://www.sensesofcinema.com/2010/great-directors/jean-epstein.
-
De catalogus: Aumont, Jacques (ed), Jean Epstein: Cinéaste, Poète, Philosophe, Paris: Cinèmathéque Française, 1998.
Zwijgende Franse films, gesitueerd in het milieu van de binnenvaart:
-
L’Hirondelle et la mésange (1920, 78 min, regie: André Antoine. Scenario: Gustave Grillet. Met: Maguy Deliac, Pierre Alcover, Louis Ravet).
-
La Belle Nivernaise(Jean Epstein, 1924)
En natuurlijk de geluidsfilm L’Atalante(Jean Vigo, 1934).
Zie ook:
-
OUT YONDER (Ralph Ince, 1917), vuurtoren aan de Amerikaanse kust
-
BRANDING (Mannus Franken & Joris Ivens 1929), Nederlandse Noordzee
-
TERRA NOVA (Gerard Rutten, 1932), Nederlandse Zuiderzee
-
MARIA DO MAR (José Leitao De Barros, 1930), Portugese vissers in Nazaré
-
MAN OF ARRAN (Robert J. Flaherty, 1934)
Verder lezen
-
Abel, Richard, French Cinema, the First Wave, 1915 – 1929, Princeton: Princeton University Press, 1984.
-
‘Retrospectief Cavalcanti’, Filmmuseum Cinematheek Journaal nr. 14 (mrt/apr. 1977), blz. 2 – 31.
-
Emir Rodriguez Monegal, ‘Alberto Cavalcanti’, in: The Quarterly of Film Radio and Television, vol. 9, No. 4 (Summer, 1955), pp. 341-358.
-
Heiss, Lokke, ‘André Antoine and the Realist Tradition’. Catalogus Pordenone 2005, URL: silentera.com/info/articles/heiss-pord2005.html
Credits
En rade. Frankrijk, 1927, 94 min. (1914/ 1525 meter, 19 b/s), Franse tussentitels. Regie: Alberto Cavalcanti. Met: Georges Charlia (de jongen), Catherine Hessling (serveerster), Nathalie Lissenko (de moeder), Thomy Bourdelle (havenarbeider), Phillipe Hériat (de idioot, een voormalig zeeman), Pierre Hot. Productie: Neofilm.
-
De kopie van EN RADE werd gerestaureerd op basis van een nitraatcopie uit Milaan.
-
De Nederlandse titel was ‘Op de reede’
-
De Engelse distributietitel was ‘Sea Fever’
Vertoningen:
-
Lantaren/Venster op 9 februari 2003
-
Filmhuis Den Haag 16 februari 2004
-
Martin de Ruiter componeerde een nieuwe score voor de bijzondere trio-combinatie van bandoneon, marimba en cello. Uitgevoerd door: Martin de Ruiter (bandoneon), Tatiana Koleva (marimba) en Annie Tangberg/ Emile Visser (cello). Voorfilm: LE PETIT’ LILIE.
-
Filmfestival Film by the sSa, 17-9-2009, begeleid door Maud Nelissen (piano) en Frido ter Beek (saxofoon).
