Effi Briest (2009)

Copyright Featured Image and Page Header Image: Constantin Film/ MSM Studios.

Een geslaagde boekverfilming

De roman Effi Briest

De roman werd gepubliceerd in 1895. De roman was eerst als feuilleton verschenen, in zes delen, van oktober 1894 t/m maart 1895. De 76-jarige auteur overleed 3 jaar later.

Fontane werkte eerst als apotheker. In Effi Briest 2009 vervult de dorpsapotheker een belangrijke bijrol, wellicht symbolisch voor de auteur? Het personage wordt in de filmversie van 2009 vertolkt door Rudi Vogeler, bekend van onder andere de films met Wim Wenders. Fontane werkte na zijn apothekerstijd ruim dertig jaar als journalist (1839-1870). Na zijn pensionering werd hij romanschrijver. Zijn eerste werk was de autobiografische roman Meine Kinderjahre.

De roman Effi Briest verwierf de lof van Thomas Mann en ook van diens zoon Heinrich Mann: ze waren onder de indruk van de karakterisering van de personages en hun milieu, de roman geeft een beeld van een tijdperk en een samenleving (het Pruisisch Duitsland).

De roman was geïnspireerd op de werkelijkheid: Else, barones van Plotho, huwde in 1873 op 20-jarige leeftijd met de 24-jarige baron van Ardenne. Na zeven jaar huwelijk ontdekt de echtgenoot een stapel liefdesbrieven. De minnaar wordt uitgedaagd tot een duel en sterft. De baron overlijdt in 1919, de barones overlijdt in 1953 (op hoogbejaarde leeftijd dus).

De roman kent een korte aanloop, een schets van een gelukkige jeugd, de geborgenheid van ontspannen ouders, veiligheid, onschuld, ongebonden, vrije fantasie, Effi is een opgewekt, speels, spontaan, sportief, intelligent tienermeisje. Meteen in hoofdstuk 6 volgt al de overgang naar het huwelijk met een oudere man, die bovendien een voormalige aanbidder van haar moeder is. Ze maakt een harde overgang naar een sociale positie met als normen en waarden de begrippen aanzien, eer, carrière. Ze is een jonge vrouw die zich verveelt, en bekneld raakt in de fatsoensnormen van haar omgeving.

De roman werd in 1977 in het Nederlands vertaald door Pé Hawinkels (met een nawoord van Hans Ester).

De roman begint met een filmische scene: Effi is aan het buitenspelen, ze is vrolijk op de schommel in de zonnige tuin aan het zwieren. Haar moeder roept haar binnen. Deze scène heeft net als de rest van het boek een observerende stijl, die bijna ‘filmisch’ te noemen is, maar … Fontane had in 1894-1895 nog niet een film kunnen zien.

Het personage van de moeder van Effi Briest is in mijn ogen de meest tragische figuur van dit verhaal: ze neemt ongewild de verkeerde beslissing. Ze wil het beste voor haar dochter, maar denkt te veel vanuit haar eigen ambities en frustraties. Ze is verblind door maatschappelijk aanzien, prestige. Ze staat hiermee symbool voor een generatie van (Duits-Pruisische) ouders die hun kinderen opzadelen met een beperking van hun levensvreugde en spontaniteit.

Ook de generatie van haar kleinkinderen, de kinderen van Effi Briest, is getekend door een strenge opvoeding (de Duitse jeugd van het begin van de 20^eeeuw). Michael Haneke maakte hier in 2009 een indrukwekkende film over, DAS WEISSE BAND.

De verfilmingen van Effi Briest:

• De nazi-versie: 1939,Der Schritt vom Wege(regie: Gustaf Gründgens).
• De West-Duitse versie: 1955, Rosen im Herbst.
• De Oost-Duitse versie: 1968.
•  Fontane Effi Briest(Fassbinder, 1974), met Hannah Schygulla in de titelrol (destijds 31 jaar oud). Bij EFFI BRIEST koos Fassbinder voor streng gestileerde zwart/wit beelden en een literaire vorm van voice-over, en monotoon minimaal acteren. Neergezet met een maatschappijkritisch perspectief, passend in het oeuvre van Fassbinder, maar toch ook getrouw aan de sfeer van het boek.

Zie onder andere:

• filmstarts.de/kritiken/41758-Fontane-Effi-Briest.html

• http://jclarkmedia.com/fassbinder/fassbinder20.html

• ejumpcut.org/archive/onlinessays/JC15folder/MarquiseOEffi.html.

De filmversie van 2009

Regisseur Hermine Huntgeburth is o.a. bekend van THE WHITE MASSAI, 2005. Ze is een ervaren en deskundige regisseur tegen de tijd dat ze Effi Briest opneemt. Ze selecteerde bekende acteurs: in de titelrol actrice Julia Hentsch (bekend van o.a. Sophie Scholl, Die Letzten Tage, 2005). In de rol van echtgenoot Sebastian Koch (bekend van o.a. Das Leben der Anderen, 2006 en Zwartboek, 2006). Ze koos voor een vrije bewerking van het boek. De openingsbeelden bijvoorbeeld tonen een gala-bal, die niet in de roman voorkomt. Ook het einde is aangepast.

Zie onder andere: www.movie2movie.nl/94432-Interview-Hermine-Huntgeburth-(‘Effi-Briest’).html.

Recensies waren lauw tot koud: In 2009 meestal negatieve recensies, met toch af en toe een citaat dat op de dvd-hoes of het filmaffiche zou kunnen passen:

“Huntgeburth weet wel raad met de verstikkende sociale controle, het geroddel en gestook, en de onzinnigheid van een pistoolduel – dat ook in de laat 19de-eeuwse ogen al als onzinnig en achterlijk werd beschouwd. Ze overdramatiseert niet, en houdt daarmee greep op haar film.” Bron: cinema.nl

“Een verleidelijke film…de perfecte art direction, de interessante cast, en de fraaie Oostzee, die de ruimte krijgt en net als de bevrijdende liefde de hoofdrolspelers overspoelt, maken van deze Effi Briest een kijkfeest.’ Bron: De Groene Amsterdammer– Pauline Terreehorst: ‘De Duitse film bloeit weer’

Het lijkt me tijd voor een herwaardering voor deze verfilming van Effi Briest. Laten we de roman op de achtergrond plaatsen, laten we Fassbinder vergeten. Het is tijd voor een neutrale blik: hoe pakt de regisseuse het aan? Hoe vertelt ze het verhaal?

Documentatie

• https://www.filmportal.de/en/movie/effi-briest_481f14d706b21a7ee040007f010035a8

Enkele overige verfilmde romans, met psychologische portretten van vrouwelijke personages bekneld in de burgerlijke conventies en fatsoensnormen van hun tijd, met name de 19eeeuw:

• Jane Austen – o.a. Sense and Sensibility, 1811, vele malen verfilmd.

• The Scarlet Letter: Roman = Nathaniel Hawthorne, 1850, verfilmd door Wim Wenders in 1973 + door Roland Joffé in 1995 (met Demi Moore, Gary Oldman en Robert Duvall) en ook bewerkt tot een zwijgende film in 1926 (met Lilian Gish, regie Victor Sjöström).

• Madame Bovary: Roman = Gustav Flaubert, 1857, verfilmd door Claude Chabrol in 1991, met Isabelle Huppert + versie van Aleksandr Sokurov, 1989 (Save and Protect).

• Anna Karenina: Roman = L.N. Tolstoj, 1877, verfilmd in 1997 door Bernard Rose, met Sophie Marceau + Hollywood versie van 1935, regie Clarence Brown, met Greta Garbo + de Europese versie uit 1948 geregisseerd door Jean Duvivier, met Vivien Leigh + de Sovjet-versie in 1967.

• Portrait of a Lady: Roman = Henry James, 1881, verfilmd door Jane Campion, 1996 (met Nicole Kidman en John Malkovich).

• Eline Vere:Roman = Louis Couperus, 1889 (een naturalistische roman, vgl. o.a. Een Liefde, van Lodewijk van Deyssel, 1887), verfilmd door Harry Kümmel in 1991.

• Van de koele meren des doods: Roman = Frederik van Eeden, 1900 + verfilming 1982, regie Nouchka van Brakel, met Renée Soutendijk.