Die Allseitig Reduzierte Persönlichkeit (1978)

Copyright Featured Image and Page Header Image: Basis-Film-Verleih GmbH.

Fascinerende tijdreis naar Berlijn

Die Allseitig Reduzierte Persönlichkeit (Helke Sanders, 1978) toont drie dagen uit het leven van een freelance fotografe in een winters West-Berlijn in 1977.

Ze moet sappelen om rond te komen en moet soebatten met haar opdrachtgevers. Daarnaast is ze een alleenstaande moeder die worstelt met de balans van werk en privé. Helke Sander vertolkt zelf de hoofdrol van de fotografe. De film biedt de kijker een tijdreis: rondkijken in het Berlijn van 1977, met de blik van een fotograaf. We zien haar door de stad rijden, met mooie lange rijders en goed gekozen camerastandpunten. De hoofdpersoon maakt prachtige foto’s van haar omgeving. Ze moet uitvoerige discussies voeren of de beelden mogelijk controversieel bevonden zouden kunnen worden door het gemeentebestuur (wat een flauwekul!), of de serie genoeg artistieke waarde heeft (ja zeker wel!) en ze krijgt kritiek dat er geen vrouwen in beeld zijn (tsja!).

Het getoonde straatbeeld kan voor de 21^e-eeuwse toeschouwer aanleiding geven tot nostalgie, met name door de auto’s en de tijdgebonden kleding van passanten, maar het levert ook verbazing op: de Berlijnse Muur verdeelde de stad op toch wel zeer bizarre wijze. De bewoners van West-Berlijn zaten destijds in een kunstmatige gevangenis, met zicht op de socialistische heilstaat vanaf enkele uitkijk-steigers. De titel is een ironische spiegeling van het partij-jargon van de DDR dat in radionieuws gehanteerd wordt.

De regisseuse

De debuutfilm van Helke Sander ging in februari 1978 in wereldpremière op het Filmfestival van Rotterdam. In dezelfde maand volgde de vertoning op het filmfestival van Berlijn en de uitbreng in de Duitse bioscopen. De film werd kort daarna in Nederland uitgebracht door filmdistributeur Cinemien, die in 1974 opgericht was als een feministisch filmkollektief dat zich ten doel stelde de positie van vrouwen te versterken.

Helke Sander was de grondlegger van het feministische filmtijdschrift Frauen und Film, het eerste nummer werd in 1974 tijdens het Berlijns filmfestival gepubliceerd. Ze was tot en met 1982 de eindredactrice van het tijdschrift. Het doel was om meer gelijkheid van behandeling te verkrijgen voor vrouwen in de filmwereld, zowel aan de kant van productie als van vertoning. Daarnaast werd een kritische analyse van seksistische representaties in films gegeven en was er een verzet tegen paternalistische mentaliteit en discriminatie. In januari 2017 kon ze haar tachtigste verjaardag vieren en werd een retrospectief vertoond in Bundesplatz-Kino Berlin.

“Haar loopbaan begon in 1958, toen zij op haar tweeëntwintigste de toneelschool verliet. Zwangerschap, huwelijk en vertrek naar Finland maakten aan een eventuele carrière als actrice onmiddellijk een eind. Verteerd door heimwee en teleurgesteld in de mogelijkheden van het experimentele theater, keerde zij in 1965 terug naar Duitsland, samen met haar zoon Silvo. Zij begon een studie aan de Berlijnse filmacademie en om in het onderhoud te kunnen voorzien van haar en haar zoontje werkte zij daarnaast als vertaalster en verslaggeefster.” (Förster, 1985, p. 84)

Bij de beschrijving van de Duitse ‘Autorenfilm’ van ‘der Neue deutsche Film’ gaat de algemene aandacht nog steeds vooral uit naar de manlijke regisseurs zoals Alexander Kluge, Volker Schlöndorff, Edgar Reitz, Werner Herzog, Rainer Werner Fassbinder, Wim Wenders. De vrouwen in deze generatie moesten strijden om hun films te maken en vertoond te krijgen. Voorbeelden zijn naast Helke Sander onder andere Jutta Brückner, Ula Stöckl, Elfi Mikesch, Jeanine Meerapfel, Marianne Rosenbaum, Ulrike Ottinger, Doris Dörrie en Helma Sanders-Brahms. De bekendheid van Margarethe von Trotta is in dit opzicht te beschouwen als een van de uitzonderingen die de regel bevestigen.

Documentatie

Die Allseitig Reduzierte Persönlichkeit – Duitsland, 1978, 98 min. Regie: Helke Sander

• http://www.helke-sander.de/

• http://www.basisfilm.de/basis_neu/seite3.php?id=35

• http://www.filmportal.de/film/redupers-die-allseitig-reduzierte-persoenlichkeit_e1bf553ebad74c3b822f377149a18a61

• Sander, H (1974) Frauen und Film, Heft 1. URL: http://www.frauenundfilm.de/img/article/main/article_1_4-40.pdf

• Interview 1984 (Marc Silbermann): https://www.ejumpcut.org/archive/onlinessays/JC29folder/HellkeSander.html

• Brauerhoch, A. (2012) ‘24 June 1974: Launching of Frauen und Film Creates Lasting Forum for Feminist Film Writing and Practice’ in: Kapczynski, J.M. & M.D. Richardson (eds.) A New History of German Cinema. Rochester, NY: Camden, pp. 442-448.

• Elsaesser, Th. (1987) ‘Touching Base: Some German Women Directors in the 1980s’, in: ibidem (2005) European Cinema: Face to Face with Hollywood, Amsterdam: Amsterdam UP, pp. 219-230.

• Förster. A. (red. 1982) Het tweede gezicht: Subjekti­tude. Amsterdam: Femi­nis­tisch Film­kol­lek­tief Cinemien.

• Förster. A. (1985) ‘Helke Sander’, in: Het Nederlands Jaarboek Film 1985, pp. 82-89.

• Katzman, L. (1984) ‘The All-Around Reduced Perso­na­lity: Redu­pers. Women’s Art in Public’, in: Jump Cut, 1984, Nr. 29, pp. 60–62.

• Knight, J. (1992)Women and the New German Cinema. London: Verso.

• Knight, J. (2004)New German Cinema: Images of a Generation. London: Wallflower Press.

• Mayne, J. (1981) ‘Female Narra­tion, Women’s Cinema: Helke Sander’s The All-Around Reduced Perso­na­lity – Redu­pers’, in: New German Critique,1981/82, Nr. 24/25, pp. 155–171. Ook opgenomen in: Erens, P. (red. 1990) Issues in Feminist Film Criticism, Bloomington: Indiana UP, pp. 380-394.

Review Capsule in Time Out (London)

“Directing her first feature from her own script, Sander – a founder of the German Women’s movement – also stars as an unmarried mother and freelance photographer in West Berlin, obsessed with interpreting both The Wall which separates her from the well-rounded socialists back East, and the equally divisive social structures which prevent her from uniting her different abilities in a single coherent life. A brilliant achievement: personal, political, witty, sad and rigorously dialectical.” Bron: http://www.timeout.com/london/film/the-all-round-reduced-personality-redupers-1977

Kenschets van de film in 1992

“Helke Sander schildert und spielt in ihrem ersten Spielfilm Szenen aus dem Leben einer Pressefotografin in Berlin (West). In den Bildern der Stadt artikuliert sich der an vielen dokumentarischen Arbeiten geschulte Blick Helke Sanders; in den Elementen der Story, in den Versuchen der Fotografin, sich in einer von Männern besetzten Berufswelt zu behaupten, ohne die eigene Persönlichkeit aufzugeben, in ihren Siegen und Niederlagen, herrschen autobiografische Erfahrungen der Regisseurin vor. Der Film ist ebenso unspektakulär wie eindringlich, die spröden Schwarzweissbilder, der Originalton und die improvisatorischen, spontanen Momente der Inszenierung lassen in jedem Augenblick spüren, wie genau Helke Sander Bescheid weiss über das, was sie erzählt, und wie diszipliniert und streng sie mit diesem Wissen umgeht.” Bron: H.G. Pflaum & H.H. Prinzler (1992) Film in der Bundesrepublik Deutschland: Der neue deutsche Film von den Anfängen bis zur Gegenwart. Mit einem Exkurs über das Kino der DDR. Ein Handbuch. Bonn: Inter Nationes, p.135.

Duitse recensies van de film in 1978

“Die von Trau­rig­keit und Humor durch­ge­zo­gene, vor allem aber von einer großen Portion Selbst­ironie getra­gene Erzäh­lung schafft wirk­lich spon­tane Iden­ti­fi­ka­ti­ons­mög­lich­keiten: Man durch­blät­tert weit mehr als ein intimes Tage­buch; man sieht einen Erfah­rungs­be­richt, der die private Lage durch zahl­reiche, sehr präzis beob­ach­tete Hinweise in Zusam­men­hang bringt mit der öffent­li­chen, der gesell­schaft­li­chen und poli­ti­schen Lage.”
Bron: Birgit Weidinger, in: Süddeut­sche Zeitung, 28. Februar 1978. URL: http://www.helke-sander.de/filme/redupers/

“Die verbin­dende Linie ist in REDUPERS das Photo­pro­jekt Berlin. Die Berli­nerin sieht in der zerstü­ckelten Stadt die Einheit, die einmal gewesen ist, das Verbin­dende, schwarz-weiß photo­gra­phiert, Straßen in Mauer­nähe im Osten und im Westen. Das Preußisch-Spartanische, das verbindet, in leichtem Verfall, graphisch gesehen wie von einem wieder­auf­er­stan­denen Werner Heldt. Die Frauen möchten ihre Bilder in große Plakat­fotos an Bauzäune und leere Mauern heften. Aber die Auftrag­geber, der Kunst­verein, der Senat der Stadt Berlin, lehnen ab. Der Blick der Frauen, der gegen die übli­chen Halbie­rungen geht – hier Glanz, dort Grau – ist nicht erwünscht. Die Männer­pa­rolen und –erfah­rungen, die die Welt zwei­teilen, dürfen nicht durch weib­liche Schwarz­weiß­pho­to­gra­phierei ad absurdum geführt werden.
Wie Helke Sander in diesen Film durch­hält, Berlin gegen den Strich zu sehen, so wie die Figur ihrer Photo­gra­phin trotz gele­gent­li­chen weib­li­chen Anpas­sungs­be­mü­hungen gezwungen ist, gegen den Strich zu leben, das ist origi­nell und prägt sich ein. Und dass in der Tris­tesse der hori­zon­talen Kame­ra­fahrten sich wieder­ho­lenden Bilder noch eine Spur von Witz und Selbst­ironie gemischt ist, gibt den Pfiff, der REDUPERS über das Ghetto von „Frau­en­filmen“ hinaus­hebt. Durch seine Tendenz zur Abstrak­tion (durch Bild­wie­der­ho­lung), durch seine resi­gna­tive Kühle prägt sich dieser Film ein.” Bron: Brigitte Jere­mias, in: Frank­furter Allge­meine Zeitung, 28. April 1978. URL: http://www.helke-sander.de/filme/redupers/

Vrouwen en film

Filmwetenschapper Julia Knight geeft de volgende kenschets van de positie van vrouwelijke filmregisseurs in de jaren zeventig in West-Duitsland: “[-] Although relatively few women filmmakers actively participated in the women’s movement, its consciousness – raising aims fostered a new women’s cinema that was concerned with representing the authentic experiences of women. The majority of films that made up this cinema explored or were based on the lives of actual women. Several filmmakers simply turned their cameras on women in their own circle of friends and acquaintances to produce imaginative and experimental documentaries.

• For example, in her film Ein gar und ganz verwahrlostes Mädchen/A Thoroughly Demoralized Girl (1977), Jutta Brückner (born 1941) documents a day in the life of her friend Rita Rischak and her attempts to improve herself, while Elfi Mikesch (born 1940) made Ich denke oft an Hawaii/I Often Think of Hawaii (1978) about her neighbour Ruth, a deserted wife and mother of two. Other films [-] were based on the documented lives of actual women.

However, some directors turned to their own experiences and produced autobiographical feature films.

• Among these are Helke Sander’s Die allseitig reduzierte Persönlichkeit/The All-round Reduced Personality – Redupers (1977), Helma Sanders-Brahms’ Deutschland, bleiche Mutter/Germany, Pale Mother (1979 -80), Jutta Brückner’s Hungerjahre/Years of Hunger (1980), Jeanine Meerapfel’s Malou(1980) and Marianne Rosenbaum’s Peppermint Frieden/Peppermint Freedom (1983).

Although each film adopts a different approach to its subject matter, in many of them the directors look back to their childhoods, their experiences of growing up in the 1950s and the lives of their parents. Others are more contemporary. In Redupers, for instance, Sander explores her own experiences of being a working single mother through the fictional character of Edda Chiemnyjewski, a free-lance photographer who desperately tries to balance her commitments as a mother with her need to earn a living.

An important dimension of these films is the desire to put on screen those particular aspects of women’s lives that have usually been marginalised by or excluded from mainstream cinema. In the opening scenes of Redupers, therefore, we see Edda picking up her young daughter to say goodbye before she leaves for work. The girl clings on to Edda’s scarf and refuses to let go. In despair Edda takes off the scarf and rushes out of the flat. This ‘tug-of-war’ between mother and daughter confronts the viewer with what is so frequently ignored – the difficulties that many women face in trying to combine a career and motherhood.” Bron: Knight, J. (1999) ‘New German Cinema’, in: J. Nelmes (ed.) Introduction to Film Studies(Routledge 1999, 2nd edition), pp. 451- 484. URL: http://cw.routledge.com/textbooks/9780415582599/data/New%20German%20Cinema%20-%20Julia%20Knight%20(2nd%20ed).pdf