Copyright Featured Image and Page Header Image: Vivre sa Vie – Les Films de la Pléiade/Pathé Consortium Cinéma.
Hulde aan een uitzonderlijke leermeester
Iedereen die professor André Vandenbunder ook maar één keer heeft gehoord is erfgenaam van hem en beschikt daarmee over een mooie nalatenschap van inspiratie en bevlogenheid. Professor Vandenbunder gaf in elk college een ode aan de filmkunst. Zijn toehoorders voerde hij mee in zijn bewondering van talent en van meesterwerken, geplukt uit alle tijden en alle windstreken. Hij combineerde grote idealen en felle bewondering met nederige bescheidenheid.
Prof. Vandenbunder was naast bezielende docent ook een erudiete onderzoeker, die in grote bescheidenheid bleef schaven aan zijn duiding van de Amerikaanse filosoof Charles Sanders Peirce, maar ook vooropliep in de ‘close reading’ van de publicaties van David Bordwell (onder andere Narration in the Fiction Film) of de filmboeken van de Franse filosoof Gilles Deleuze.
Opvallend waren zijn ‘hand-outs’, een reeks systematische college-aantekeningen, die hij voor elke keer helemaal opnieuw uittypte, op 12 bladzijden. Prof. Vandenbunder was ook een vakman, met een perfecte timing van zijn lessen, met alle fragmenten op 35mm pellicule, en alles zeer stipt voorbereid, zowel in Brussel (het Filmmuseum was zijn natuurlijke biotoop) als in Neerpelt bij de filmanalyse weekenden en de zomerfilm colleges.Het was voor mij een groot voorrecht om een aantal van zijn lessen te hebben kunnen volgen.
In 2011 werd een deel van zijn collegeaantekeningen en andere documentatie digitaal beschikbaar gesteld op de website www.andrevandenbunder.be. Een prachtige collectie van materiaal uit zijn nalatenschap.
Vivre sa Vie (Godard, 1962)
In zijn filmlessen kwam Godard geregeld aan bod, prof. Vandenbunder omschreef hem als “een groot auteur die meerdere werelden ontsluit” en hij noemde VIVRE SA VIE een film die “fún-dà-mén-teel anders” is dan de gewone narratieve films.
Vandenbunder analyseerde drie aspecten:
- fabula / syuzhet (verteltijd en vertelde tijd)
- schriftuur (stijl, vormgeving van beeld en geluid)
- syntagma & sekwensen (aantal opnamen en tijdsduur – parameters van montage)
En hij besprak de reacties van onder andere Susan Sontag. In zijn lessen over VIVRE SA VIE richtte prof. Vandenbunder graag de aandacht op het cafégesprek dat de hoofdpersoon Nana (Anna Karina) voert met taalfilosoof Brice Parain in episode 11. Nana is prostitué geworden en probeert een klant op te pikken in een café. De man leest een boek, hij geeft geen krimp. Er ontstaat een bizar, genoeglijk gesprek: over onder andere de leugen als middel tot onderzoek naar het juiste woord, en liefde als waarheid in het leven. Vandenbunder beaamde het met instemming: het eerste dat we moeten leren is dat we niet direct tot de waarheid kunnen geraken. De weg hierheen loopt over tal van dwalingen, vergissingen, zelfs leugens.
Daarnaast was er nog een dierbare scène in episode 3, waarin Nana naar de bioscoop gaat en huilt bij het zien van LA PASSION DE JEANNE D’ARC (het gezicht van Jeanne d’Arc als ze haar doodsvonnis hoort, vervloeit met het gezicht van de toeschouwer).
Godard is een dichter: een politieverhoor wordt door de lange opname van Anna Karina omgevormd tot een liefdesgedicht. Ze spreekt haar tekst met een prachtige intonatie en dictie, haar gezicht wordt gekoesterd door het zonlicht. De kadrering verschuif lichtjes, twee nabij-opnamen worden gewoon achter elkaar geplakt. De ontroering overbrugt drie, vier, vijf decennia.
Prof. Vandenbunder schreef en sprak vanuit bewondering en nederig ontzag voor “een groot auteur”. Zijn benadering is respectvol, een proces van wikken & wegen, het streven naar een beter begrip van de meesterwerken. Dit is een noeste arbeid, van kijken en opnieuw kijken.
Eigen mening
De twaalf tableaux van VIVRE SA VIE staan niet allemaal op gelijke hoogte, mijn inschatting varieert van onbeholpen/klunzig tot geniaal/subliem, en het varieert van keer tot keer.
Het eerste tableau bijvoorbeeld begint in een café: gemaakt vanuit 1 statisch camerastandpunt, mensen op de rug gezien. Is dit Sublieme Dwarsigheid en Groot Filmgevoel (zoals vaak is geschreven) of een Povere Vertoning (zoals ik soms denk)? De balans is voor mij na afloop iedere keer anders, elke kijkervaring verrijkt mijn inzicht. Er is sprake van een verschuivend inzicht (in plaats van voortschrijdend inzicht).
Prof. Vandenbunder leerde me de positieve kwaliteit van de twijfel. De tijdelijkheid van de zekerheid over benoemingen, interpretaties, oordelen, overtuigingen. In mijn beste momenten ben ik net zo bescheiden als hij: een intens besef van de eigen nietigheid ten opzichte van de overvloed aan beschikbare hoogwaardige secundaire literatuur. En een bescheidenheid gevoed door het besef welke grote moeite het kost om het lege doek en de lege geluidsband te vullen, tot leven te brengen. Godard doet dat op een heel eigen wijze, ongeëvenaard. Of dit een ultiem compliment of een stekelige kritiek is, dat mag u zelf gaan bepalen.
Deze tekst is gebaseerd op mijn inleiding bij VIVRE SA VIE, uitgesproken tijdens het COFIB filmanalyse-weekend december 2005 in het Dommelhof te Neerpelt, dat in het teken stond van de nagedachtenis aan prof. Vandenbunder (1918-2002).
-
Zie ook: http://nl.wikipedia.org/wiki/André_Vandenbunder
-
Een kort In Memoriam van prof. A. Vandenbunder verscheen in Cinemagie 240 (herfst 2002), p 75-76.
-
Een interview met prof. A. Vandenbunder verscheen in Andere Sinema nr. 88 (nov./dec. 1988): Blondeel, J. et.al. (1988). ‘Filmonderwijs: vijf opvattingen’.
-
Tim Deschaumes, ‘Een digitaal archief voor een minzame professor’, in: RektoVerso 50 (jan/feb 2012), URL: http://www.rektoverso.be/artikel/een-digitaal-archief-voor-een-minzame-professor
Documentatie
-
Aantekeningen Vandenbunder 9-10-1985: “De lektuur van een Film: Godard;s VIVRE SA VIE”
-
Aantekeningen Vandebunder seizoen 1990-91 : “Het oeuvre van Godard : Het permanent in vraag stellen van de schriftuur “.
In EMPORTE MOI (Lea Pool, 1999) zit een mooie verwijzing naar deze scène in VIVRE SA VIE. Het verhaal speelt zich af in Canada, jaren zestig: een jong meisje op zoek naar een rolmodel, ziet in de bioscoop Vivre sa Vie. Anna Karina heeft de rol van lerares.
Welke waarheid bevat de film? We kunnen vier betekenislagen onderscheiden bij de waarneming van deze film:
-
De nuchtere feiten van VIVRE SA VIE (Jean Luc Godard, 1962) zijn te omschrijven als: de film toont enkele maanden uit het leven van een jonge vrouw in Parijs, ze heeft geldproblemen en komt in de prostitutie terecht. Haar pooier wil haar verkopen aan gangsters, er ontstaat een fataal vuurgevecht.
-
De expliciete betekenis is te omschrijven als: een jonge vrouw probeert haar bestaan af te bakenen, over welke daden heeft ze zelf verantwoording?
-
De symboliek van VIVRE SA VIE is te omschrijven als: het is een film over filmmaken, vol zelfreflectie op het medium.
-
De ideologie van VIVRE SA VIE is te omschrijven als: een protest tegen de vertaling van de (vrouwelijke) erotiek en seksualiteit in (mannelijke) kapitalistische termen.
