Copyright Featured Image and Page Header Image: Decla Film
Schots en scheef
Das Cabinet des Dr. Caligari is ook in onze tijd nog steeds een opmerkelijke film. Het is een inspiratiebron voor talloze fantasy films en horrorfilms. In veel besprekingen wordt bijvoorbeeld de link gelegd met het werk van Tim Burton, met films zoals Sweeney Todd: The Demon Barber of Fleet Street (2007) of Sleepy Hollow (1999). En ik werd getipt dat de muziekvideo Otherside van de Red Hot Chili Peppers duidelijk geïnspireerd is door Das Cabinet des Dr. Caligari.
De wereldpremière van Das Cabinet des Dr. Caligari was op 27 februari 1920 in Berlijn. Het was een groot succes, afgemeten aan de hoeveelheid positieve recensies en de grote publiekstoeloop. Een jaar later volgde de release in Amerika, met een première in New York, op Broadway in de Capitol Cinema. In 1922 werd de film uitgebracht in Frankrijk, met een première in Parijs.
Das Cabinet des Dr. Caligari presenteert een verhaal zoals nog nooit eerder was gedaan. Dit ligt vooral aan het uitzonderlijke decorontwerp door een team van drie kunstenaars: Hermann Warm, Walter Reimann, en Walter Röhrig. Ze waren tijdgenoten van de Berlijnse kunstenaarsgroep rondom het tijdschrift Der Sturm. De film is geheel in de studio opgenomen, wat in die tijd ongewoon was. Normaal gesproken werden in de films van die tijd altijd een paar buitenopnamen ingevoegd. Bij Das Cabinet des Dr. Caligari bewegen de personages zich als het ware in een groot schilderij. Producent Erich Pommer zag het als een experiment, met een lage risicofactor want het budget was lager dan gewoonlijk.
De stijl van het decor is expressionistisch, wat te omschrijven is met trefwoorden zoals: een extreem subjectief perspectief, een verwrongen waarneming, dreigende schaduwen en scheve lijnen, de uitbeelding van een heftig emotionele gemoedstoestand. Het expressionisme was in 1920 al bekend als een avant-garde stijl in de schilderkunst en als stroming in het theater. De film combineert deze twee invloeden van schilderkunst en theater in een verhaal dat verteld wordt door een jongeman die is opgenomen in een psychiatrische inrichting. Hij vertelt op een bankje in de tuin aan een medepatiënt wat hem allemaal overkomen is.
De acteurs vertolken hun rol met theatrale uitvergroting. Ik vind het fascinerend, door die extreme stilering. Werner Krauss is heerlijk excentriek als Dr. Caligari, hij begon in 1903 zijn acteursloopbaan bij het Berlijnse theatergezelschap van Max Reinhardt en stapte tien jaar later over naar de film. Ik ben het meest onder de indruk van Conrad Veidt die op verbluffende wijze de rol van slaapwandelaar Cesare vertolkt. Wat mij betreft is het hoog tijd voor een vertoning van de zwijgende film Orlacs Hände (1924), waarin Conrad Veidt de hoofdrol vertolkt van een pianist die waanzinnig wordt. Deze film werd overigens ook geregisseerd door Robert Wiene.
Regisseur Robert Wiene begon zijn carrière in het theater, in 1913 stapte hij over naar de filmwereld. Hij was toen veertig jaar oud, dus geen jonge hemelbestormer. Hij regisseerde in de jaren tien meteen meerdere films per jaar. Das Cabinet des Dr. Caligari was zijn vijftiende speelfilm. Drie jaar later regisseerde hij in dezelfde expressionistische stijl Raskolnikov (1923).
Een interessante discussievraag is welke mogelijke invloed de maatschappelijke context in Duitsland heeft gehad op de totstandkoming van Das Cabinet des Dr. Caligari. De naoorlogse jaren waren een tijd van ontgoocheling, van wantrouwen tegen gevestigde orde, van oorlogstrauma’s en armoede. Wellicht kun je de jongeman die in Das Cabinet des Dr. Caligari zijn verhaal verteld beschouwen als representant voor de kritische jonge generatie van die tijd. De vraag is dus In welke mate de film zou kunnen verwijzen naar de actualiteit van toen en het recente verleden van die tijd.
De Duitse filmcriticus Siegfried Kracauer biedt een ander perspectief: hij schreef in 1948 het boek From Caligari to Hitler, waarin hij omschrijft hoe hij in alle speelfilms van de Weimar republiek juist een vooruitwijzing ziet naar de tirannie van de nationaal-socialisten. Het verhaalgegeven van een demonische gek die het met hypnose lukt om zijn volgeling dood en verderf te laten zaaien: tjsa, dat kan ons bekend voorkomen met de kennis van nu, maar is dit een terechte interpretatie? Na afloop is er dus nog veel te bespreken.
De film was heel lang alleen in een beschadigde en onvolledige zwart-wit versie beschikbaar. Vandaag beschikken we over een volledige versie, met een hoge beeldresolutie (4K), met een bijzondere muziekscore en met herstel van de originele tussentitels en de oorspronkelijke kleuren (tinting en toning). Dit is dankzij de digitale restauratie die in 2014 voltooid werd. Het is een aanvulling en verbetering van eerdere restauraties. In 2014 werd ook een mooie muziekscore gecomponeerd door een collectief van negen studenten van de Hochschule für Musik Freiburg, in opdracht van ZDF/arte en de Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung.
Bij Caligari kun je je in elk geval afvragen wie nu de echte gestoorde geest is:
“In his book “A Critical History of German Film,” German film historian Stephen Brockmann says, “In the end, the film is not just about one unfortunate madman; it is about an entire world that is possibly out of balance.” The film concludes without the viewer being able to truly distinguish who is insane and who is crazy – whether it’s the one who has been providing the narration or the asylum director. Is the film an extension of Francis’ fantasies and insanity, or is the director as insane as he is? The madness lives in the confusion of what’s real and what isn’t, if anything, and the indistinguishable nature of the two.”
-
Source: http://screenprism.com/insights/article/how-are-point-of-view-and-perception-of-reality-in-the-cabinet-of-dr.-caligari
Documentatie
Dit is een aangepaste versie van de inleiding die ik mocht geven op 1 maart 2020 bij de vertoning in Lantarenvenster, het was de start van een themaprogramma ‘Waanzin in film’.
Inleidend
-
http://www.moviediva.com/website/MD_root/reviewpages/MDCabinetofDrCaligari.html
-
Robinson, David (1997) Das Cabinet des Dr. Caligari. London: BFI.
-
Pflaum, Hans Günther (2002) ‘The Cabinet of Dr. Caligari’, in: ibidem, German Silent Movie Classics. Wiesbaden/München: Friedrich-Wilhelm Murnau Stiftung/Transit Film, pp. 39-50.
Gespecialiseerd
-
Budd, Mike (1990) The Cabinet of Dr. Caligari: Texts Contexts, Histories. New Brunswick: Rutgers University Press
-
Kaes, Anton (2006) ‘The Cabinet of Dr. Caligari: Expressionism and Cinema’, in: Perry, Ted (eds.) Masterpieces of Modernist Cinema. Bloomington: Indiana University Press, pp. 41- 59.
-
Andriopoulos, Stefan (2009) ‘Suggestion, Hypnosis, and Crime: Robert Wiene’s The Cabinet of Dr. Caligari (1920)’, in: Isenberg, Noah (ed.) Weimar Cinema: An Essential Guide to Classic Films of the Era. New York: Columbia University Press, pp. 13-32.
-
Scheunemann, Dietrich (2003) The Double, the Décor, and the Framing Device: Once More on Robert Wiene’s The Cabinet of Dr. Caligari’, in: ibidem (ed.) Expressionist Film: New Perspectives. Rochester, NY: Camden House.
-
http://www.movingimagearchivenews.org/reproducing-film-colors-and-their-significances/
