Chronik der Anna Maria Magdalena Bach (1968)

Copyright Featured Image and Page Header Image: Franz Seitz Filmproduktion.

De muziek is de hoofdpersoon van deze film.

De composities van Johan Sebastian Bach zijn overweldigend en verwarrend, want hij bouwt met ragfijne klanken een stelsel van complexe structuren van variaties en akkoorden die toch glashelder overkomen.  Zijn muziek lijkt gebouwd op logica en analyse, maar is bezielend en emotioneel. Hoe maak je hier een film van?

 

Achter elke beroemde man staat een vrouw, dat mag bekend zijn, maar bij Bach (en zijn zonen) is dit toch uit het zicht geraakt. Haar naam is Anna Maria Magdalena. Een muzikale vrouw die haar leven in het teken zet van haar echtgenoot en hun gezin. Het regisseursduo Jean-Marie Straub en Danièle Huillet koos voor het perspectief van de (tweede) vrouw van Bach. Beelden van authentieke documenten dienen als bewijsmateriaal, alle informatie is strikt historisch verantwoord. De regisseurs schreven op basis van beschikbare bronnen een tekst waarin Anna Maria Magdalena haar dagelijks leven beschrijft. Ze spreekt met veel bewondering over haar geniale man, zijn tegenslagen en triomfen. Het is daarmee ook een soort liefdesfilm geworden. Johan Sebastian heeft veel muziek voor haar en hun vele kinderen geschreven, als subliem oefenmateriaal. De tekst klinkt als monotoon uitgesproken woordenstroom bij de statisch opgenomen zwart-wit beelden. Je bent als het ware even op bezoek in de huiskamer van de Bach familie en bij de concerten die hij gaf. Je ziet en hoort Bach als een toegewijde componist met hoge werkdruk, als koorleider met arbeidsconflicten en geldproblemen, maar ook als huisvader. Zo hebben we Bach niet eerder gezien!

Straub & Huillet hanteren een streng-formele filmstijl. De regisseurs kozen voor historisch verantwoorde kostuums en pruiken, authentieke locaties en muziekinstrumenten. Hun film geeft een licht vervreemdende uitbeelding van het leven in de 18e eeuw. Het resultaat is een meer uitgebeende en minimalistische uitbeelding dan bijvoorbeeld de visuele uitbundigheid in Barry Lyndon (Stanley Kubrick 1975).

Een jonge en toen nog onbekende Gustav Leonhardt vertolkt de rol van Bach. De film begint met zijn duizelingwekkend virtuoze uitvoering van de solo-cadens uit het Brandenburgs concert no. 5. We kijken hem minutenlang op de vingers, over zijn schouder meekijkend naar de partituur. De toon is gezet, en hoe!

Uiterlijk lijkt Gustav Leonhardt totaal niet op de historische persoon, maar innerlijk zullen er veel overeenkomsten zijn. Gustav Leonhardt vervulde als musicus en dirigent een pioniersrol in het zo zuiver mogelijk vertolken van ‘oude muziek’, gericht op een reconstructie van de uitvoeringspraktijk zoals Bach die gekend heeft, met als achterliggend doel het respectvol ten gehore brengen van het muzikale erfgoed uit lang vervlogen tijden. Ook Nikolaus Harnoncourt werd betrokken bij de filmopnamen en figureert als gamba-speler in het hoforkest.

De film werd vertoond op de Cinemanifestatie 1968, maar werd niet in Nederland uitgebracht. Op internet is de korte Nederlandse televisiedocumentaire Signalement van Jean Marie Straub (Henk de By, 1967) beschikbaar, het is een reportage over de opnamen van de film.

De firma Editions Montparnasse bracht in 2012 een dvd-box uit met vijf taalversies van de film (Duits, Frans, Engels, Italiaans, Nederlands) en mooi bonusmateriaal en een boek. De teksten zijn in het Engels vertaald online beschikbaar. URL: http://www.straub-huillet.com/work/le-bachfilm/?lang=en

Danièle Hillet overleed in 2006. Gustav Leonhardt overleed in 2012.

Chronik der Anna Maria Magdalena Bach – Germany, 1968, 94 minutes, black & white. Directed by: Jean Marie Straub, Danièle Huillet. With: Gustav Leonhardt, Christiane Lang.

Compare with:

• El silencio antes de Bach (Die Stille vor Bach/The Silence before Bach) – Pere Portabella, 2007 (screened at International Film Festival Rotterdam in 2008).

Other (more conventional) biographic films about composers:

• Spring Symphony (Frühlingssinfonie) – Peter Schamoni (1983), biopic about Clara Schumann.

• Amadeus (Milos Forman, 1984), biopic about Amadeus Mozart

Interview with Jean Marie Straub

“We have meticulously chosen the locations; for example for the performance of the cantatas, the one that roughly corresponds to the organ loft of the Saint Thomas Church – little difference between the main organ and the choir organ. And of course we are not going to record Bach’s music on organs from the Romantic period. The organ loft of the St. Thomas Church can’t be used, because it was refurbished in the 19th century, but we have, for example, found something similar in the Old Country (near Hamburg).

So we will show people in costume; we will show a man wearing a wig and a cantor’s costume, but we won’t necessarily say to the spectator: here is Bach. I could say that the film will be rather a film on Mr. Leonhardt. Even in the “elements” of Bach’s life, we will respect Leonhardt as Bach’s interpreter. The film’s work consists of putting him in contact with these three realities, the manuscripts, the texts, and the music. Only if there is a spark between these four elements will the film become something.” Bron: Filmkritik, November 1966 (Enno Patalas). Franse vertaling: Cahiers du Cinéma no. 193, September 1967. Engelse vertaling – URL: http://straub-huillet.com/pages/bachfilm_eng/C-Le_Bachfilm.pdf Zie ook: http://straub-huillet.com/pages/bachfilm_eng/E-Farber_Straub.pdf

Film Notes

“The Chronicle of Anna Magdalena Bach(W. Germany 1968) was constructed by Straub not to be a biography of Bach and his wife, but a series of sound and images, attempting to preserve the integrity of Bach’s music. The musical performances are interspersed with calmly composed visuals and the reciting of letters written by Anna to her husband.” Source: http://filmnotescma.blogspot.nl/search?q=straub

Reverse Shot

“Anna Magdalena, Bach’s second wife, provides the film’s narration, documenting the events of her life with the Great Man from their marriage in 1721 to his death in 1750. […] The couple, if you keep count, have 13 children, seven of whom die young. Bach moves from aristocratic patronage in Cöthen to argumentative municipal service in Leipzig, then before the Prussian court in Potsdam. He plays, writes, argues, then dies.

But these bits of firsthand biography, often accompanied by a camera nodding over one of Bach’s letters or hand-drawn compositions, are only interludes between the film’s main attractions, which comprise the better part of the work: some 20 performances, recorded live during filming, by either solo players (Junior on Prelude 6 from The Little Clavier Book for Wilhelm Friedemann Bach), practicing ensembles (Cantata BWV 24-4a featuring Mrs. Bach, herself an accomplished soprano), or full orchestras, including the Hanover Boy’s Choir (a roiling St. Matthew Passion, BWV 244, which resolves into one of the movies three non sequitur ellipses, a shot of a lapping shoreline by night). The sudden break from the movie’s strictures to stare at the open water is a very moving moment, and some of the movie’s bare camera gestures—long, measured dollies—work similarly to augment the deep feeling in the songs.

More often, however, there’s that tangible push-pull between the emotional density of the music and the film’s sparsity and opaque, arm’s length performances. Leonhardt (who, with his poodle wig and long, gravestone face, looks a lot closer to Brian May than the jowly composer we recognize from portraits) is a barely present protagonist; at the height of his powers, conducting, he’s mostly a just discernable figure adrift in a sea of piled-up wigs. It’s a beguiling, stoic biopic: should we extract something of Anna’s grief from her playing as she discusses the early death’s of two of her children? How does what we see of Bach the man—back to the camera (and to Anna), driven, intent, proud, ambitious—inform Bach the body of work? I’m not certain; I only know I will watch this movie again. Source: http://www.reverseshot.com/legacy/winter06/dvd/annabach.html(Nick Pinkerton).

Reviews

• https://criticsroundup.com/film/chronicle-of-anna-magdalena-bach/

• https://www.newyorker.com/culture/richard-brody/movie-week-chronicle-anna-magdalena-bach

Essays

• https://quod.lib.umich.edu/m/mp/9460447.0005.103/–authenticity-as-a-political-act-straub-huillets-chronicle?rgn=main;view=fulltext

Books

• Byg, Barton (1995) Landscapes of Resistance: The German Films of Danièle Huillet and Jean-Marie Straub.Berkeley:  University of California Press. URL:https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft4m3nb2jk;chunk.id=0;doc.view=print https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft4m3nb2jk&chunk.id=d0e1968&toc.id=&brand=ucpress

Screenplay

• Jean-Marie Straub (1969) Chronik der Anna Magdalena Bach (Frankfurt am Main: Verlag Filmkritik, Kleine Filmkunstreihe nr. 81).

• https://www.filmportal.de/en/node/31455/gallery(photo’s)

The works performed

1. Brandenburg Concerto no. 5 (BWV 1050), Allegro I, measures 147-227, harpsichord and orchestra, 1720-1721

2. Clavierbüchlein for Wilhelm Friedemann Bach, Prelude VI (BWV 928), clavichord, 1720

3. Clavierbüchlein for Anna Magdalena Bach, Minuet II of the Suite in D Minor (French Suite I, BWV 812), spinet, 1722

4. Adagio of the Sonata no. 2 in D Major (BWV 1028), viola da gamba and harpsichord obligato, c. 1720

5. Largo of the Trio Sonata no. 2 in C Minor (BWV 526), organ, 1727

6. “Magnificat” in D Major (BWV 243), nos. 11 and 12 to measure 19, 1728-1731

7. Clavierbüchlein for Anna Magdalena Bach, Tempo di gavotta of the Partita in E Minor (BWV 830), spinet, 1725

8. Cantata (BWV 205), “Der zufriedengestellte Äolus,” 1725

9. Trauer Ode (BWV 198), final chorus, 1727

10. Cantata (BWV 244a), “Funeral Music for Prince Leopold,” measure 25 to the end, 1729

11. Matthew Passion (BWV 244), initial chorus, 1736

12. Cantata (BWV 42), introductory sinfonia (Da capo of measures 1-53 and recitative for tenor: “Am Abend aber desselbigen Sabbats”), 1725

13. Prelude for organ in B Minor (BWV 544), first part, 1727-1731

14. First Kyrie of the B Minor Mass for Chorus and Orchestra (BWV 232), measures 1-30, 1731-1733

15. Cantata (BWV 215), “Preise dein Glücke, gesegnetes Sachsen,” initial chorus, measures 1-181, 1734

16. Ascension Oratorio (BWV 11), final chorus, second part, 1735

17. Usual Latin Sunday motet for the 11th Sunday after Trinity, from the Florilegium Portens of Erhard Bodenschatz, in eight parts, by Leone Leoni

18. Chorale “Kyrie, Gott heiliger Geist” (BWV 671), from the third part of the Clavierübung, organ, 1739

19. Italian Concerto (BWV 971), andante, 1735

20. Cantata (BWV 140), “Wachet auf, ruft uns die Stimme,” first duet, measures 1-36, 1731

21. Goldberg Variations (BWV 988), 25th variation, clavecin, 1741-1742

22. Cantata (BWV 82), “Ich habe genug,” last recitative and last aria, 1727

23. Musical Offering (BWV 1079), Ricercar a 6, measures 1-39, harpsichord, 1747

24. Art of the Fugue (BWV 1080), Contrapunctus xix, measures 193-239, harpsichord, 1750

25. Chorale (BWV 668), “Vor deinen Thron tret ich,” first part, organ, 1750