Beyond the Rocks (1922)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Famous Players-Lasky/Paramount.

Starring Rudolph Valentino en Gloria Swanson

Beyond the Rocks (Sam Woods, 1922) is een verloren gewaande film, die in 2000 teruggevonden werd in Nederland en toen een digitale restauratie en feestelijke presentatie kreeg.

 

Een korte kenschets van de film

BEYOND THE ROCKS is een melodrama, onderdeel van de populaire cultuur van 1922. Het verhaal volgt een stereotype patroon: in het begin offert een jonge vrouw zich op door te trouwen met een oude rijke man, alleen maar omdat ze haar dierbare vader van dienst wil zijn. In de zijlijn van dit verhaal staan haar twee zeer hebberige oudere zusters die hopen te profiteren van het huwelijk. Maar dan ontmoet ze een galante knappe jongeman waarna het conflict tussen plicht en liefde zich in volle breedte kan ontwikkelen: ze smacht naar hem, hij smacht naar haar, maar ze mogen niet toegeven aan hun hartstocht. De ontknoping ligt in een tweede daad van opoffering: de oudere man kiest voor de dood. Dit voorspelbaar verhaaltraject is neergezet in een wereld van luxe en ontspanning: iedereen is rijk, buitengewoon goed gekleed en reist langs exotische plaatsen. De film biedt bordkartonnen verbeeldingen van onder andere de Alpen en van Parijs, met een uitstapje naar Versailles. De ontknoping vindt plaats in de Noord-Afrikaanse woestijn, met veel Oriëntaalse clichés.

De reputatie van de stars

BEYOND THE ROCKS geldt in de Amerikaanse filmgeschiedenis als een unicum: de twee filmsterren Rudolph Valentino en Gloria Swanson samen in één film. Dit soort koppelingen van grote namen was uitzonderlijk, alleen al omdat de filmsterren ook toen al veel verdienden en twee duurbetaalde acteurs in één film, dat was zelfs voor Hollywood meestal te begrotelijk.

Gloria Swanson (Gloria May Josephine Svensson, 1897-1983) was in de jaren twintig een grote diva van de zwijgende film. Een indicatie hiervoor (naast haar astronomisch salaris) was het feit dat haar naam ook bij BEYOND THE ROCKS boven de titel staat: ze is dus belangrijker dan de regisseur, en ook belangrijker dan haar co-star Valentino. Met de komst van de geluidsfilm in 1927 raakte Swanson in vergetelheid. In de jaren vijftig verpersoonlijkte ze de vergane glorie van de glamour op onvergetelijke wijze in de ironische film noir SUNSET BOULEVARD (Billy Wilder, 1950).

Rudolph Valentino (Rudolfo Alfonzo Raffaele Pierre Philibert Guglielmi, 1895-1926) kwam als jonge immigrant in New York aan, waar hij overleefde door het vervullen van tijdelijke baantjes zoals afwasser, kelner of ‘taxi dancer’ (betaalde danspartner). In 1917 trok hij naar Hollywood, nadat hij de aandacht op zich gevestigd had met een optreden in een theatermusical. Vier jaar later kwam zijn doorbraak met de hoofdrol in THE SHEIK (George Melford, 1921) en zijn vertolking van een Zuid-Amerikaanse cowboy in THE FOUR HORSEMEN OF THE APOCALYPSE (Rex Ingram, 1921), waarbij hij een gedenkwaardige tangoscène danst. Het jaar daarop speelde hij de hoofdrol in BLOOD AND SAND (1922) en staat hij naast Gloria Swanson in BEYOND THE ROCKS (1922). In 1926 stierf Valentino een vroege dood, waarschijnlijk veroorzaakt door complicaties bij een blindedarmontsteking. Hij werd 31 jaar. Zijn begrafenis was voorpaginanieuws en bracht een grote massa fans op de been. Valentino werd een icoon met mythische proporties, vergelijkbaar met Greta Garbo of met idolen als James Dean of Marilyn Monroe. Valentino liet in de jaren twintig vooral de vrouwen zwijmelen, maar hij geniet tegenwoordig ook een cultstatus in de gay-scene. Noot 1

De staat van de kopie

BEYOND THE ROCKS verwierf een legendarische reputatie onder filmhistorici en filmarchiefmedewerkers, omdat het één van de films is die lange tijd wereldwijd als verloren werd beschouwd. In 1976 werd slechts één minuut van deze film teruggevonden, in het archief van het Nederlands Filmmuseum. Het duurde tot het jaar 2000 voordat hetzelfde Nederlands Filmmuseum het beheer kreeg over de nalatenschap van een filmverzamelaar. Deze licht excentrieke filmverzamelaar uit Haarlem had al zijn (nitraat)films in fragmenten verspreid over een groot aantal filmblikken. Toen één akte (circa 15 minuten) van BEYOND THE ROCKS uit deze inboedel opdook kreeg de inventarisatie van de nalatenschap een hoog suspense gehalte. De spannende vraag was of de kopie van BEYOND THE ROCKS volledig en ongeschonden overgeleverd was. Het bleek dat slechts enkele passages van de film onherstelbaar beschadigd waren (ongeveer twee minuten) en waarschijnlijk ontbreken nog vijf tot zeven minuten (zie Fossati 2009, 235-245).

De conclusie was dat we plotseling kunnen beschikken over een bijna complete kopie van een verloren gewaand melodrama uit de zwijgende periode. Alleen al door het verstrijken van ruim tachtig jaar was de teruggevonden kopie een belangrijke filmarcheologische vondst. De kans dat zoiets dergelijks nog eens gebeurt is klein, want nitraat-celluloid is zeer vergankelijk. De filmarchieven hebben al sinds vele decennia de noodklok geluid: het filmerfgoed dreigt onder onze handen te verbleken. Te vaak gebeurt het dat een filmblik slechts een stinkend gesmolten restant van nitraat-celluloid bevat. Over enkele jaren is elke kans op een ontdekking van nog meer onontdekte films verkeken. Een trieste raming is dat van de filmproductie, wereldwijd, uit de periode van 1895-1930, zeventig tot tachtig procent als definitief verloren moet worden beschouwd. In diverse publicaties werd de urgentie van conservering van nitraatfilms uitgelegd, onder andere in het artikel “Race tegen de tijd” van Mark Paul Meyer (Skrien148 (zomer 1986), p. 25-29).

De conservering van de teruggevonden kopie van Beyond the Rocks

Na de gelukkige ontknoping van de inventarisatie van de nalatenschap kon het gepuzzel beginnen. Dankzij de nummering van de tussentitels was de reconstructie van de kopie naar verhouding een eenvoudig karwei. De nieuwe aanwinst betrof een Nederlandse vertoningskopie van de Paramount-studio uit de jaren twintig, in twee kleuren getint. Zoals gebruikelijk werd de film destijds uitgebracht met een aparte Nederlandse titel: GOUDEN BOEIEN. De ondertitel luidt: “Spel van Opofferende Liefde in Zes Afdeelingen”. De Nederlandse tussentitels dateren ook uit de jaren twintig. Deze export-versie besloeg zes akten (1812 meters, 81 minuten, bij 20 b/s).

Bij de Amerikaanse première vertoonde men naar verluid een langere versie, daar besloeg de film zeven akten (het aantal meters is niet bekend). Volgens Gloria Swanson knipte de Amerikaanse censuur in de kus-scènes. In haar autobiografie schreef Gloria Swanson hierover: “One of the first stipulations of the office was that kisses should run no longer than ten feet of film. So we shot each kiss twice, one for the version to be released in America and one for the European version. Poor Rudy could hardly get his nostrils flaring before the American version was over. Only Europeans and South Americans could see Swanson and Valentino engage in any honest-to-goodness torrid kisses. American fevers were now controlled by a stopwatch.” (bron: Swanson on Swanson, 1980). Het is een mooi verhaal, dat echter nog niet ondersteund is door andere bronnen.

De teruggevonden Nederlandse kopie van BEYOND THE ROCKS was geprint op het brandbare nitraat-celluloid. Uiteraard werd deze nitraat-kopie meteen gerepareerd, schoongemaakt en zonder ingrepen integraal gedupliceerd op acetaat-celluloid, een standaardprocedure bij elk filmarchief. Dankzij een sponsor was er dit keer ook voldoende budget voor een bredere restauratiestrategie, met als doel verschillende publieksbereik te behalen. Voor een klein publiek van kenners en collega’s werd de kopie zoveel mogelijk in oorspronkelijke staat gehouden, met een keuze tussen Nederlandse tussentitels of Amerikaanse tussentitels. Voor een groot publiek van filmliefhebbers en buitenstaanders werd de kopie voorzien van een soundtrack, opnieuw met een keuze tussen Nederlandse tussentitels of Amerikaanse tussentitels. Het Filmmuseum koos voor een digitale restauratie (met behulp van Diamond Software) en een beeldresolutie van 2K (2000 pixels per beeldlijn).

De dvd van BEYOND THE ROCKS bevat een instructieve toelichting op de digitale restauratie. De eerste drie stappen zijn: de stabilisering van het beeld (stabilisation), het gelijkmatig maken van lichtflikkeringen (“de-flicker”) en het verwijderen van stofsporen, kabels, krassen (“dust removal”). De vierde stap, de kleurcorrectie (grading”), gebeurde nog ‘ouderwets’ fotochemisch, volgens de zogenoemde Desmet-methode. De basis hiervoor is een zwart-wit duplicaat negatief (in dit geval het resultaat van de digitale restauratie), hierna wordt de originele kleurtinting gesimuleerd op een kleurpositief. Deze vier stappen leveren een schone kopie op, zonder geluid, te vertonen met 18 beeldjes per seconde. Noot 2

De presentatie van de geconserveerde kopie in twee versies

De originele muziekscore bij BEYOND THE ROCKS werd helaas niet teruggevonden. Het is niet bekend hoe de film destijds bij de uitbreng in 1922 begeleid werd in de Verenigde Staten en elders in de wereld. Dit is niet uitzonderlijk: in het algemeen geldt dat er relatief weinig historische informatie beschikbaar is over de begeleiding van zwijgende films. Voor de Nederlandse situatie geeft Lelieveldt (1998, 99-120) een eerste aanzet met inventarisatie van orkestleiders (onder andere Max Tak, Hugo de Groot) en musici (onder andere Bernhard Drukker, Ido Eyl) en vertoningspraktijken (onder andere Cinema Royal, Tuschinksi Theater, Rembrandt Theater).

De zwijgende versie van de geconserveerde kopie van BEYOND THE ROCKS ging op 3 juli 2005 in Bologna in première tijdens het festival van de zwijgende film Il Cinema Ritrovato (met een pianobegeleiding door Donald Sosin). Deze zwijgende versie kreeg een tournee langs andere festivals:

• 12 oktober 2005 op het festival Giornate del Cinema Muto in Sacile (Italië)
• 25 oktober 2005 tijdens het London Film Festival (in het programmaonderdeel ‘Treasures from the Archives’, begeleid door pianist Neil Brand)
• 13 november 2005 op het San Francisco Silent Film Festival (met begeleiding door Dennis James op Wurlitzerorgel)
• 2 december 2005 in het George Eastman House in Rochester.

Het is mij niet bekend of de verschillende muzikale begeleidingen van deze voorstellingen bewaard zijn gebleven, het zou een interessant vergelijkingsmateriaal bieden.

Het Filmmuseum deed een artistieke keuze door naast de presentatie van de zwijgende versie met pianobegeleiding voor vakgenoten in Bologna en London, ook te opteren voor een publiekspresentatie van de film met een geluidsband. Het Filmmuseum koos voor het geven van een compositieopdracht. De Nederlandse componist Henny Vrienten kreeg de uitnodiging deze klus te klaren. Hij had voor vele Nederlandse speelfilms de muziekscore gemaakt (onder andere SPOORLOOS, 1988; ABELTJE, 1998; LEFT LUGGAGE, 1998; KRUIMELTJE, 1999; THE DISCOVERY OF HEAVEN, 2001; PIETJE BELL, 2002) en had in april 1994 zijn eerste ervaring opgedaan met de begeleiding van zwijgende film, met een score bij TELEGRAM UIT MEXICO (1914). In september 2005 werd op het Nederlands Filmfestival de live uitvoering gepresenteerd van de gerestaureerde kopie van HET GEHEIM VAN DELFT (Maurits Binger, 1917), met een score gecomponeerd door Henny Vrienten, uitgevoerd door het Basho Ensemble met Fay Lovski en Joost Belinfante. Deze versie verscheen ook op koopvideo. In 2003 componeerde hij de score bij ZEEMANSVROUWEN (Henk Kleinman, 1930), deze nieuwe geluidsversie (met muziek en gesproken woord) werd gepresenteerd op de eerste Filmmuseum Biënnale (2003) en daarna uitgebracht op 35mm. Noot 3

De toevoeging van een geluidsband heeft een belangrijke technische consequentie. De toevoeging van een geluidsspoor veroorzaakt een verandering in de beeldverhouding, van volbeeld (‘full frame’) naar normaalbeeld (‘normal frame’). De toevoeging van een geluidsband betekent ook dat de film op 24 beeldjes per seconde vertoond moet worden (in plaats van 18 beeldjes per seconde). Per seconde heb je dus zes beeldjes extra nodig, die systematisch ingevoegd moeten worden in de serie van achttien beeldjes (men moet de kopie uitrekken, “stretchen”). Het Filmmuseum koos voor het kopiëren van losse filmbeeldjes (‘duplication’). Een andere optie is het laten samenvloeien van twee beelden (‘interpolation’), maar dat betekent dat er geheel nieuwe filmbeelden gemaakt worden, beelden die nooit eerder bestaan hebben (deze aanpak wordt ook wel aangeduid als de ‘sequencer-methode’). Het Filmmuseum vond deze optie principieel niet verdedigbaar: de archiefconservering dient zich strikt te richten op het behoud van de kopie, niet op het scheppen van nieuwe beelden (zie noot 2).

Het belang van aanpassing van een vertoningskopie door stretching blijkt duidelijk in gevallen waarin dit achterwege is gelaten. Een triest voorbeeld is de ‘restauratie-versies’ die in de jaren zestig in de Sovjet-Unie werden gemaakt. Bijvoorbeeld STAKING (Eisenstein, 1925) werd in 1967 voorzien van een orkestbegeleiding, waarbij de bestaande kopie eenvoudig sneller werd gedraaid. Het door Eisenstein zorgvuldig gecomponeerde montageritme is hiermee totaal vernield, alle personages rennen onnatuurlijk snel rond. Dergelijke ‘corrupte’ kopieën zijn wel bruikbaar voor vertoning met een projectie met aangepaste snelheid: bijvoorbeeld 20 beeldjes per seconde. In plaats van 24b/s. De toegevoegde score kan dan echter niet tot klinken worden gebracht.

De kopie met geluidsband van BEYOND THE ROCKS werd uitgebracht in een Nederlandse versie en een Engelse versie. Voor de Engelse versie konden de originele tussentitels ingevoegd worden, ontleend aan het ‘continuity script’, bewaard in het Paramount-archief van het AMPAS (Academy of Motion Picture Arts and Sciences) in Beverly Hills. Voor de Nederlandse tussentitels werden de originele teksten van 1922 intact gelaten.

• De Nederlandse geluidsversie ging in première ging tijdens de tweede Filmmuseum Biënnale, op 5 april 2005, Amsterdam en maakte vanaf 26 mei 2005 een tournee langs de Nederlandse filmtheaters. Deze uitbreng deed 18 filmtheaters aan, met drie 35mm-kopieën, en tien digitale versies. NOOT 4
• De Engelse geluidsversie in première ging in première tijdens het Internationaal Filmfestival van Cannes, op 19 mei 2005, in het bijprogramma Cannes Classics. NOOT 5
• De Engelse geluidsversie werd ook vertoond in Amerika op het Telluride Film Festival (2005) en op het New York Film Festival (5 oktober 2005), daarna volgde aansluitend een tournee langs veertien Amerikaanse steden. NOOT 6

Televisie en DVD

De firma Milestone werkte samen met Turner Classic Movies, zodat de film ook via Amerikaanse betaaltelevisie de wereld ingezonden werd, op 6 mei 2006 (de verjaardag van Rudloph Valentino). Co-directeur Dennis Doros van Milestone legde in een interview met Sean Axmaker van GreenCine de rol van Turner Classic Movies uit:

“[…] their money allowed us to buy three extremely expensive prints, produce posters and release the film theatrically in the United States, which not too many companies are doing these days. Most of the silent films are going direct to television and DVD. Turner Classic Movies and Milestone have a shared belief that films should be seen in theaters, should be shared. At the same time, it also allowed us to show BEYOND THE ROCKS to a national audience, which allowed as many people to see the Nederlands Filmmuseum work as possible. We want everybody to see this film, to see all our films, and Turner Classic Movies makes this possible.” Bron: Axmaker, Sean, ‘Milestone Films: “It’s what we love”.’ in: GreenCine 10 July 2006 URL: http://www.greencine.com/central/node/218

De DVD-versie werd in 2006 uitgebracht door de Amerikaanse distributeur Milestone, in samenwerking met het Filmmuseum (zie www.milestonefilms.comen www.filmmuseum.nl). Het afkopen van het auteursrecht was niet nodig: volgens de Amerikaanse wet behoort de film tot het publieke domein. In samenwerking met het Swanson Archive (in beheer bij University of Texas het Harry Ransom Humanities Research Center van de University of Texas) werd een grote hoeveelheid stills, set foto’s en publiciteitsmateriaal als bonus materiaal beschikbaar gesteld. Het bonusmateriaal van de DVD bevat daarnaast enkele trailers, onder andere de Italiaanse trailer van ‘Il Giovane Rajah’ (The Young Rajah, Phil Rosen, 1922) met de sportieve Rudolph Valentino in een roeiboot.

De DVD bevat als bonusmateriaal tevens de komedie THE DELICIOUS LITTLE DEVIL (Robert Z. Leonard, 1919, 74 min bij 18 b/ps). Valentino heeft in deze film opnieuw een hoofdrol, daarnaast is ook deze kopie pas recent herontdekt (de Nederlandse titel die distributeur Kroon Film aan de film gaf was “Drie mannen om één vrouw”). De muzikale begeleiding op deze dvd-versie is in handen van een klein orkest, vijf musici, onder leiding van pianist Rodney Sauer (zie www.mont-alto.com). Hij baseert zijn score op bewaard gebleven cue-sheets. De begeleiding is conventioneel maar uiterst effectief in het markeren van ritme en stemmingen.

THE DELICIOUS LITTLE DEVIL is te omschrijven als een doorsnee korte komedie van de Universal-studio, rondom bedrog en misverstanden. Het verhaal en de personages zijn grof geborsteld: de leeghoofdige schurk krijgt zijn verdiende straf en de gelieven beleven in de vijfde akte hun happy-end. Mae Murray is het eenvoudig volksmeisje dat zich met succes voordoet als een beruchte society girlen groot succes oogst met haar dansoptreden in nachtclub The Peach Tree Inn. Haar vader en oom zijn een kluchtig stel lomperds die toch het hart op de juiste plaats blijken te hebben. Rudolph Valentino is de miljonairszoon die valt voor haar vrouwelijke charme.

De film toont een gezonde spotlust voor het willekeurige aan reputaties en glamour, door het voorspelbare verhaal schemert wat mij betreft ook een impliciet commentaar op de harde werkelijkheid van het maatschappelijk leven in de jaren twintig: het contrast tussen rijk en arm. De gerestaureerde kopie van THE DELICIOUS LITTLE DEVIL werd in het Filmmuseum voor het eerst vertoond van 9 t/m 15 januari 1997, in het kader van een Valentino retrospectief.

De respons op BEYOND THE ROCKS

Filmhistoricus en festivaldirecteur David Robinson vermeldt in zijn bespreking dat de romanschrijfster Elinor Glyn uiterst ontevreden was over de verfilming van haar boek. Ten tijde van de première verkondigde ze dat naar haar mening de karaktertekening van haar personages totaal verkeerd werd uitgebeeld: “I will never make another picture with somebody’s else’s ideal disrupting the clarity of my characters. I object to comic opera being put where it does not belong. It is up to the director to get over the psychology of the characters and not place a totally false interpretation on them.” (Elinor Glyn, geciteerd door David Robinson in zijn filmbespreking ’Rediscovery – Beyond the Rocks’, URL: www.filmintelligence.org/beyond.htm18-11-2005).

Het nieuws over de vondst van een complete kopie van  BEYOND THE ROCKS werd de wereld ingestuurd, met een internationale persrespons tot gevolg. In 2004 werd dit nieuws opgepikt in Nederland door het televisieprogramma R.A.M. met een uitvoerig en informatief item (18 april 2004) en door NRC/Handelsbladmet een uitvoerige signalering (18-4-2004). In 2005 was de wereldpremière van de publieksversie met de nieuw gecomponeerde geluidsband opnieuw aanleiding voor een stroom aan internationale berichtgevingen. In Nederland werd een afbeelding van BEYOND THE ROCKS op de voorpagina van de mei-editie van De Filmkrant geplaatst. De Volkskrant kwam met een paginagroot informatief nieuwsbericht, geplaatst buiten het kunstkatern. Het NRC/Handelsblad besprak de gebeurtenissen van het Filmmuseum Biënnale 2005 in een aparte festivalreeks op de kunstpagina. Het Filmmuseum zorgde in 2005 voor uitvoerige documentatie in een aparte programmabrochure en in het programmamagazine (Zine april 2005). De teksten werden integraal beschikbaar gesteld op de website.

De kritische waardering van de teruggevonden film was wisselend. Hier volgt een beknopte inventarisatie van de waardering door de pers, het publiek en het beroepsveld.

De nieuwe soundtrack van componist Henny Vrienten kreeg een wisselende beoordeling in de recensies van Nederlandse filmcritici. Een voorbeeld van een positief oordeel: “Henny Vrienten componeerde er een passend lyrische soundtrack bij, waarbij invloeden doorklinken van onder meer Engelse traditionals en Arabische muziek. Opvallend zijn de omgevingsgeluiden die in de score werden verwerkt, en die het verhaal aanzienlijk verlevendigen. Zachtjes op de achtergrond klinkt het starten van een auto, het kraken van een deur. Er is geroezemoes en hoefgetrappel. Stil is deze stille film niet meer.” Belinda van de Graaf in De Filmkrant265 (mei 2005), p. 10. URL: filmkrant.nl

Daar tegenover staan drie voorbeelden van een negatief oordeel over de nieuwe soundtrack: “Zoals twee jaar geleden bij de zwijgende film ZEEMANSVROUWEN componeerde Vrienten een overvolle score, die niets aan de verbeelding overlaat. Deuren piepen, paarden trappelen en bij drama zwelt de muziek aan. Wie vertelt Vrienten dat niet alles dichtgesmeerd hoeft te worden?” Jos van de Burg, in het Parool25 mei 2005. URL: parool.nl

“Vrienten […] componeerde niet alleen een eigentijdse score, hij voegde ook geluidseffecten toe. Van voetstappen, klotsend water en het gepruttel van een oldtimer tot krakende deuren, geklets en gelach op de achtergrond, hinnikende paarden en geweerschoten. Dat is te veel van het goede. De muziek volstaat voor een goed begrip. En anders zijn er altijd nog welluidende tussentitels als ‘Tusschen de groet van den ober en de koffie kan heel wat gebeuren’.” Jan Pieter Ekker in de Volkskrant, 31-3-2005. URL:volkskrant.nl.

“BEYOND THE ROCKS veers rapidly in tone from comedy to drama. I think it’s clear this film was an attempt by the filmmakers at a burlesque of a romance melodrama — when Valentino must rescue Swanson a second time while we’re only in the first reel, it’s done mostly for laughs. Even more over-the-top is the death of her husband, who races out of his tent at the first sign of battle and is dispatched with the speed of a slapstick farce. But elsewhere in the film, we sense a real attempt to display a romance between the characters played by Swanson and Valentino (very good in a ‘straight’ role). This kind of switch of tone requires expert handling by the accompanist. Unfortunately, Vrienten, who wrote the score for this film currently available on DVD, seems to have a deaf ear for these subtleties. Worse, he feels impelled to throw in incidental sound effects: doors closing, newspapers rattling, dogs barking. A word to future silent film composers — if you feel the need to put dog barks in your silent film soundtrack, find the right bark for the right dog. Don’t make a Great Dane bark like a Chihuahua. Better still; don’t try to upstage the film. What’s on the screen is the main event, not you. The soundtrack on the current release version of BEYOND THE ROCKS is a definite problem, but with the right accompaniment, this movie will be a welcome addition to the small list of surviving films of Valentino and Swanson.” Lokke Heiss ‘The Suffering Earth and a Light from the East
The 24nd Annual Pordenone Festival of Silent Film’, URL: silentera.com/info/articles/heiss-pord2005.html

De Nederlandse filmpers publiceerde een reeks recensies, bij de beoordeling van BEYOND THE ROCKS werden verschillende normen gehanteerd. Een voorbeeld van een esthetisch perspectief (en een negatieve waardering): “De makers van BEYOND THE ROCKS stond ongetwijfeld een gepassioneerd melodrama voor ogen,maar het krukkige scenario en vooral het spel van Swanson en Valentino, die hun samenzijn als een marteling lijken te beleven, houden de film onder het maaiveld”.Bron: Jos van de Burg, in Parool 25 mei 2005. URL: www.parool.nl

Het oordeel van filmhistoricus David Robinson is daarentegen positief, op basis van zijn waardering voor de acteurs: “[…] the rediscovered film proves remarkably watchable. What most strikes a modern viewer is that, tosh tough it may be, BEYOND THE ROCKS is played with a skill and sincerity which actually compel respect for the story. Valentino is the great discovery, with a sensitive, restrained and thoroughly modern acting style. Swanson is occasionally misled into silent diva excess […] but at her best is a wonderfully expressive actress – and an incomparable clothes horse.” Bron: Robinson, David, ’Rediscovery – Beyond the Rocks’, URL: www.filmintelligence.org/beyond.htm.

Een voorbeeld van een oordeel (waarbij ook ironie in doorklinkt), op basis van het criterium van realisme of waarschijnlijkheid: “[Gloria Swanson en Rudolph Valentino] hebben hun charisma weten te behouden in het bordkartonnen verhaal en decor, die de film nu ook weer veel charme geven. De film gaat over een arm meisje dat met een rijke man moet trouwen, maar verliefd is op een aristocraat, die haar vaak uit het water of een bergspleet redt. De film reist van Engeland naar Tirol naar Parijs naar Egypte zonder dat Hollywood verlaten hoefde te worden. De jurken zijn schitterend”. Bron: Bianca Stigter, in NRC/Handelsblad, 6-4-05. URL: www.nrc.nl

En een voorbeeld van een (negatieve) beoordeling vanuit realistisch perspectief is te vinden in de recensie van 1922 in The New York Times: “If the leading characters do little else but wear clothes, and if, also, much of the action takes place on apparently artificial mountains and before what seem to be painted backdrops, can the result be called an interesting photoplay? Not by those who want a little character and a little truth in their entertainment, anyhow” Geciteerd in Robinson, David, ’Rediscovery – Beyond the Rocks’, URL: www.filmintelligence.org/beyond.htm.

Een voorbeeld van een (positieve) beoordeling vanuit een emotioneel perspectief: “[…] De film drukt je onherroepelijk met je neus op de vergankelijkheid, vooral omdat het verval niet helemaal werd weggepoetst. De beschadigingen in het oude en zeer gevoelige nitraat verschaffen de film op zeker moment zelfs een extra dramatische lading. […]. En juist op het moment dat het kersverse huwelijkspaar per trein naar de Alpen vertrekt, om de wittebroodsweken in de sneeuw door te brengen, beginnen de beschadigingen op te spelen. De trein verdwijnt in een donkere tunnel en het is alsof het hels flikkerende filmmateriaal zélf commentaar levert op het drama. De geheel oranje getinte kopie, die ergens halverwege een enkele blauw-getinte scène bevat, geeft het drama daarbij een continu warme gloed, alsof alle scènes bij dramatisch avondrood werden opgenomen. […] BEYOND THE ROCKS vervolgt zijn weg als een vorstelijk melodrama waarin de 27-jarige Valentino en de 25-jarige Swanson elkaar als onmogelijke geliefden zullen blijven ontmoeten. Grote vragende ogen en geparfumeerde zakdoekjes doen hun werk. […] Verrassend en ontroerend is het slot waarin de oudere miljonair zichzelf opoffert ten behoeve van de jonge geliefden. Geen clichématige wraakactie van een jaloerse echtgenoot met vernauwd blikveld, maar een drama dat eindigt met een verfrissend onzelfzuchtig en aangrijpend gebaar van naastenliefde. […] Valentino en Swanson, meesters van de schalkse blik.” Bron: Belinda van de Graaf in De Filmkrant 265 (mei 2005), p. 10. URL; www.filmkrant.nl.

Een ander voorbeeld van een oordeel op basis van een emotioneel perspectief geeft filmfan Donna Hill: ze geeft een enthousiaste bespreking van BEYOND THE ROCKS op haar Valentino fan site, met onvoorwaardelijke waardering van de beide stars. Ze hanteert de schrijfstijl van de oude fan-magazines: “In the early scenes, Swanson is perfection as the young Theodora, a bit breathless from her brush with danger and also a little admiringly shy of her rescuer. […] Valentino always seems to rise above the material given. His portrayal of Lord Bracondale is appealing and winning. He shows an easy charm, is handsome, and always Johnny on the spot in times of danger. […] The film has undeniable star power and I found it to be very enjoyable and will enjoy it for years to come.” Bron: Donna Hill, URL:http://www.geocities.com/~rudyfan/beyond-review.htm.

De publieksrespons in Nederland was niet groot. Ondanks de grote hoeveelheid free publicity (berichtgeving in dagbladen, televisie, internet) en een intensieve publiciteitscampagne (affiches, free cards, programmabrochures) kwam het Nederlandse publiek niet massaal naar de geboden filmvoorstellingen. In Rotterdam bijvoorbeeld werden zestien voorstellingen in drie speelweken (26 mei – 13 juni 2005) gegeven in Lantaren/Venster. Deze voorstellingen trokken in totaal slechts 145 bezoekers (dit is gemiddeld negen bezoekers per voorstelling). Filmhuis Den Haag vertoonde BEYOND THE ROCKS vijftien keer in twee speelweken, met in totaal 104 bezoekers (gemiddeld zeven bezoekers per voorstelling).

De waardering uit het beroepsveld van de filmarchieven was positief. Een duidelijke blijk van waardering is de nominatie in 2006 van BEYOND THE ROCKS voor de Focal Awards, in de categorie ‘Archive Restoration or Preservation Project’. Er waren zes andere genomineerden (zie www.focalint.org/focalawards.htm).

In de respons van de pers op de conservering van BEYOND THE ROCKS zijn ook kritische geluiden te signaleren. Zo stelde Skrien-hoofdredacteur André Waardenburg de vraag naar de artistieke afweging bij filmrestauraties. Zijn vertrekpunt bij zijn kritische kanttekening was de restauratie van DAS WEIB DES PHARAO (1921), een monumentale film van Ernst Lubitsch, die zo zwaar beschadigd en onvolledig was overgeleverd dat de film lange tijd als verloren werd beschouwd. In oktober 2005 werd de digitaal gerestaureerde versie gepresenteerd op het Giornate del Cinema Muto in Sacile.

“Kosten noch moeite zijn gespaard om Ernst Lubitsch’ DAS WEIB DES PHARAO digitaal te restaureren. […] Wat blijkt? De film is tergend saai. Vrijwel iedereen die de film daar zag, vond dat. Het roept een vraag op die meestal onuitgesproken blijft in kringen van restaurators: moet je alles willen restaureren? Of selecteer je op kwaliteit? Hier is duidelijk gekozen voor de roem van een naam, de legendarische Ernst Lubitsch. Maar ook hij maakte wel eens een mindere film. Hadden met de miljoenen die besteed zijn aan dit project niet beter tientallen onbekende pareltjes kunnen worden opgeknapt? Hetzelfde gold eerder voor BEYOND THE ROCKS (Sam Woods, 1922), de teruggevonden film met Rudolph Valentino en Gloria Swanson die voor een half miljoen door het Filmmuseum digitaal werd gerestaureerd. Eigenlijk niet zo’n goede film. Terwijl er nog zo veel in de kluizen ligt te vergaan.” Bron: André Waardenburg, redactioneel  Skrien jrg 37, nr. 10 (dec 2005/jan 2006), p 3.Zie ook: Bernhard André, ‘Zurück in die Zukunft: Neue digitale Restaurierungstechniken für Ernst Lubitschs “Das Weib des Pharao”, in: Film – Dienst, jrg. 57, nr. 25 (9 December 2004) pp. 45-47.

Credits

Beyond the Rocks, VS 1922, 80 min, getint. Nederlandse titel: Gouden boeien. Regie: Sam Wood. Producent: Jesse L. Lasky (Famous Players-Lasky/Paramount). Scenario: Jack Cunningham, gebaseerd op de gelijknamige roman uit 1906 van Elinor Glyn. Camera: Alfred Gilks. Met: Gloria Swanson, Rudolph Valentino, Edythe Chapman, Alec B. Francis, Robert Bolder, Gertrude Astor. Soundtrack: Henny Vrienten.

Vertoond op onder andere 13 juni 2005, Lantaren/Venster (35mm-kopie met soundtrack, 24 b/s), met een inleiding door Giovanna Fossati (Filmmuseum).

Noten

NOOT 1: Selectieve bibliografie rondom Rudolph Valentino:

• Bret, David, Valentino: A Dream of Desire, London: Robson Books, 1999.

• Ellenberger, Allen R, The Valentino Mystique: The Death and Afterlife of the Silent Film Idol, Jefferson, MC: McFarland, 2005.

• Hansen, Miriam, ‘Valentino and female spectatorship…’ in: Babel and Babylon. Spectatorship in American Silent Film, Cambridge: Harvard UP, … pp …

• Studlar, G. This Mad Masquerade. Stardom and Masculinity in the Jazz Age, New York: Columbia UP, 1996 ….

• Dyer, Richard, Heavenly Bodies. Film Stars and Society, London: Routledge, 2003.

• Leider, Emily W. Dark Lover: The Life and Death of Rudloph Valentino, New York: Farrar, Struass, Giroux, 2003,

• Shuman, Irving, Valentino, New York: Trident Press, 1967.

• Walker, Alexander, Rudolph Valentino, Londen: Elm Tree Books/Hammish Hamilton, 1976.

Het archief van EYE bevat ook een Nederlandse distributiekopie van:

• The Delicious Little Devil (Robert Z. Leonard, 1919), met Rudolph Valentino en Mae Murray: https://www.youtube.com/watch?v=2w4UcgnRiL4

• Blood and Sand (Fred Niblo, 1922): https://www.youtube.com/watch?v=KsxSRlSN6XcOp 7 december 2005 vond het symposium Audiovisuele Archieven Digitaal plaats, op initiatief van de sectie Audiovisuele Archieven van DIVA (vereniging “Documentaire InformatieVoorziening en hetArchiefwezen”, sinds 2006 opgenomen in de koepelorganisatie stichting Erfgoed Nederland), het Nederlands Insituut voor Beeld en Geluid, het Filmmuseum, het tijdelijk samenwerkingsverband “Taskforce Digitale Toegankelijkheid Archieven” en de vereniging Digitaal Erfgoed Nederland (DEN). Giovanna Fossati van het Nederlands Filmmuseum hield hierbij een lezing getiteld ‘Digitalisering als conserveringstechniek voor film’, met BEYOND THE ROCKS als voorbeeld. De Powerpoint van de presentatie van Giovanna Fossati is beschikbaar op de website van het tijdelijk samenwerkingsverband Taskforce Digitale Toegankelijkheid Archieven (www.taskforce-archieven.nl/nieuws/symposiumaudiovisuelearchievendigitaal).

NOOT 2: Zie verder:

• Fossati, Giovanna, From Grain to Pixel: The Archival Life of Film in Transition, Amsterdam: Amsterdam UP, 2009.

En enkele artikelen in het vaktijdschrift The Moving Image:

• Busche, Andreas, ‘Just Another Form of Ideology? Ethical and Methodological Principles in Film Restoration’, in: The Moving Image, Journal of Association of Moving Image Archivists, vol 6, no 2 (Fall 2006), pp 1-29.

• Turci, Arianna, ‘The Use of Digital Restoration Within European Film Archives: A Case Study’, in: The Moving Image, Journal of Association of Moving Image Archivists, vol 6, no 1 (spring 2006), pp 117-120.

• Wallmüller, Julia, ‘Criteria for the use of Digital Technology in Moving Image Restoration’, in: The Moving Image, Journal of Association of Moving Image Archivists, vol 7, nr. 1 (Spring 2007) pp 78-91.

• Walsh, David & Paul Read, ‘Film Archives in the Digital Era: New Concepts and New Policies’, in: The Moving Image, Journal of Association of Moving Image Archivists, vol 3, nr 2 (Fall 2003), pp 136-141.

NOOT 3: Enkele recensies van de vertoningen van de gerestaureerde versie van ZEEMANSVROUWEN:

• Gelder, Henk van, Mooie Leen snikt weer (NRC/Handelsblad, 18-4-2003).

• Oster, Annemarie, Cinematografisch erfgoed (de Volkskrant18-4-2003)

• Waa, Frits van der, Zeemansvrouwen na 73 jaar van geluid voorzien (de Volkskrant22-4-2003)

• Evenhuis, Arend, De suggestie van echtheid (Trouw, 23-4-2003)

• Burg, Jos van der, Mooie Leen zwijgt niet meer (Het Parool24-4-2003).

Zie ook de website van Vrienten: http://www.hennyvrienten.nl/index2.html.  ZEEMANSVROUWEN was voordien slechts incidenteel vertoond, bijvoorbeeld op 28 oktober 1986 in het kader van het programma ‘De geschiedenis van een filmcultuur’, samengesteld door Nico J. Brederoo. Zie o.a. Cinematheek Journaal75 (28/10 – 6/11 1986).

NOOT 4: BEYOND THE ROCKS werd in de zomer van 2005 in Nederland ook enkele keren als gratis buitenvoorstelling gepresenteerd (13 augustus, Openlucht Bioscoop, Rotterdam & 26 augustus Museumplein, Uitmarkt, Amsterdam).

De geluidsversie van BEYOND THE ROCKS werd op zondag 3 september 2006 uitgezonden op Nederland 3, in de serie NPS Klassieker.Voorafgaand werd de gerestaureerde versie van THE ROBBER SYMPHONY (Friedrich Féher, 1936) uitgezonden.BEYOND THE ROCKS werd twee jaar later, op 21 juni 2008 op zaterdagmiddag, nogmaals uitgezonden door de NPS. In 2009 werd BEYOND THE ROCKS vertoond op het Unheard Film Festival in Amsterdam, in Kriterion, op piano begeleid door Yvo Verschoor.

NOOT 5: Een jaar na de presentatie van BEYOND THE ROCKS was het Filmmuseum opnieuw present op het internationale platform van Cannes Classics: in 2006 werd de door het Filmmuseum gerestaureerde (unieke) kopie van LE MYSTÈRE DE LA TOUR EIFFEL (Julien Duvivier, 1927) vertoond in een digitale kopie (hoge resolutie, met een soundtrack van Fay Lovsky en haar ensemble, kort daarvoor opgenomen (zie o.a. RAM Cannes Journaal 18 mei 2006, URL: www.vpro.nl). Tijdens de Filmmuseum Biënnale 2005 was deze film met live begeleiding gepresenteerd in de grote zaal van Cinerama. De DVD-versie werd gepresenteerd tijdens de Filmmuseum Biënnale 2007.

NOOT 6: De Amerikaanse tournee van BEYOND THE ROCKS bestond uit vertoningen in filmtheaters, cinematheken en festivals, in San Rafael, Detroit, Los Angeles, Austin, Columbus, Orlando, New York, Cornell, Hartford, Denver, Cleveland, Tampa, Houston, St. Louis, Rohnert Park. Zie o.a. http://www.milestonefilms.com/movie.php/beyond/.

Gebruikte literatuur

• Bernhard André, ‘Lubitsch’ DAS WEIB DES PHARAO digitaal gerestaureerd’, in Skrien jrg 37, nr. 10 (dec 2005/jan 2006), pp 32-34.

• Sean Axmaker, ‘Milestone Films: “It’s what we love”.’ in: GreenCine 10 July 2006 URL:http://www.greencine.com/central/node/218

• Peter Bosma, ‘DVD-bespreking BEYOND THE ROCKS’, TMG jrg 10, nr 1, 2007, 116-119.

• Jos van de Burg, ‘Helaas, het bleek een prul te zijn: BEYOND THE ROCKS’, in Parool 25 mei 2005. URL: parool.nl

• Jan Pieter Ekker, ‘BEYOND THE ROCKS’, in de Volkskrant, 31 maart 2005. URL: volkskrant.nl.

• Giovanna Fossati,’The Restoration of BEYOND THE ROCKS’, Amsterdam: Filmmuseum, 2005.

• Giovanna Fossati & Mark Paul Meijer (eds) dvd boekje BEYOND THE ROCKS met Rdulph Valentino & Gloria Swanson, Amsterdam 2005.

• Giovanna Fossati, From Grain to Pixel: The Archival Life of Film in Transition, Amsterdam: Amsterdam UP, 2009.

• Belinda de Graaf, ‘Valentino en Swanson in ‘Spel van Opofferende Liefde in Zes Afdeelingen’, in Trouw 31 maart 2005. URL: trouw.nl.

• Belinda van de Graaf, ‘BEYOND THE ROCKS:Schalkse blikken’, in De Filmkrant 265 (mei 2005), p. 10. URL; filmkrant.nl.

• Kunstredactie NRC/Handelsblad, ‘Filmmuseum vindt ‘verloren’ film Valentino’, NRC/Handelsbladf 17 april 2004.

• Lokke Heiss ‘The Suffering Earth and a Light from the East:
 The 24nd Annual Pordenone Festival of Silent Film’, URL: silentera.com/info/articles/heiss-pord2005.html.

• Donna Hill, ‘Rudolph Valentino: BEYOND THE ROCKS, a review’, 2005, URL:http://www.geocities.com/~rudyfan/beyond-review.htm.

• Philomeen Lelieveldt, Voor en achter het voetlicht: Musici en de arbeidsverhoudingen in het kunst- en amusementsbedrijf in Nederland, 1918-1940. Amsterdam: 1998 (proefschrift UU).

• Mark Paul Meyer, ‘Race tegen de tijd’, in: Skrien 148 (zomer 1986), p. 25-29.

• David Robinson, ’Rediscovery: BEYOND THE ROCKS’, URL: filmintelligence.org/beyond.htm.

• Bianca Stigter, ‘Zwijmeljurken en bordkarton: Verloren gewaande BEYOND THE ROCKS opent Biënnale’, in NRC/Handelsblad, 6-4-05. URL: nrc.nl

• Gloria Swanson, Swanson on Swanson. An Autobiography, New York: Random House, 1980.

• Robin Uitham, ‘Wat weg is, is weg’ in: de Volkskrant 31 maart 2005.

• André Waardenburg, redactioneel Skrien jrg 37, nr. 10 (dec 2005/jan 2006), p 3.

• http://silent-volume.blogspot.com/2009/04/beyond-rocks-1922.html.

• http://www.silentfilm.org/archive/preserving-beyond-the-rocks