Bed en sofa (1927)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Sovkino

Regisseur Abram Room maakte met Bed en Sofa in dubbel opzicht een controversiële film: door de keuze van een gewaagd onderwerp en het hanteren van een kritisch-realistisch perspectief.

Bed en Sofa (Abram Room, 1927) doet ongewoon eigentijds aan, door de herkenbare, realistische uitbeelding van relatieproblemen en mannengedrag. Met de kritische uitbeelding van de ondergeschikte rol van de vrouw (in een door mannen gedomineerde maatschappij) oversteeg Room de grenzen van het schijnbaar idealistische tijdperk waarin zijn film ontstond.

De film gaat over een driehoeksverhouding, gesitueerd in de nieuwe communistische heilstaat waar echter lang niet alles zo ideaal blijkt als het zou moeten zijn. De woningnood is bijvoorbeeld nijpend en elementaire sanitaire voorzieningen ontbreken. Bed en sofa is een psychologisch en sociaal drama met een opvallend realistisch karakter.

Bij de uitbreng van deze film ontstond wereldwijd veel weerstand, vanwege de onverbloemde en vrijmoedige behandeling van intieme relaties. Daarnaast is duidelijk sprake van een ondergeschikte rol van vrouwen in een door mannen gedomineerde maatschappij. De boodschap van deze fenomenale film was destijds aanleiding voor nogal wat protest of vertoningsverboden.

Bed en sofa is echter niet alleen controversieel, het is ook een artistiek geslaagde prestatie. Alleen al op basis van deze film heeft Room al een bijzondere plaats in de filmgeschiedenis verdiend: hij toont een gewaagd verhaal in een schitterende vormgeving. Het opmerkelijk naturel acteren van de drie hoofdrolspelers en de fraaie art-direction van collega-regisseur Sergej Joetkevitsj versterken elkaar.

Een jong echtpaar is erg gelukkig met elkaar, maar de barsten in hun geluk beginnen zich al te tonen. De film bouwt een schril contrast op tussen enerzijds het claustrofobisch volgepropte kamer in het souterrain, waar de vrouw opgesloten zit en tot het huishouden veroordeeld is, en anderzijds de weidse ruimte van de stad, het domein van de mannen. Echtgenoot Kolja is een hartelijke charmeur, die echter totaal in beslag genomen wordt door zijn werk als ingenieur (onder andere betrokken bij de restauratie van het Bolshoi theater). Op straat ontmoet hij Volodja, ze kennen elkaar uit hun legerdienst. Volodja is drukker en zoekt woonruimte. Hij eindigt op de sofa bij Kolja thuis. Onvermijdelijk ontstaat er een driehoeksverhouding. Wanneer huisvriend Volodja zijn gastvrouw Ljoeda wil verleiden is hij erg attent en neemt hij haar onder andere mee naar de bioscoop. Samen maken ze ook een vliegtochtje boven de stad, maar zodra hij zijn zin heeft gekregen wordt zij ook door hem opnieuw in een dienende rol geduwd.

De dynamische montagesequenties bij de drukkerij doen denken aan de ‘abstracte’ films van Dziga Vertov, ze tonen het ideaal van een nieuwe maatschappij, die zo perfect loopt als een machine. Daarna volgt de ontnuchtering: de hooggestemde idealen blijken moeilijk realiseerbaar, vanwege alledaagse belemmeringen. Mannen blijven mannen.

Vertoning in Nederland

In Nederland was Bed en Sofa de eerste film die door de net ingestelde Filmkeuring geheel werd verboden voor vertoning in de bioscoop! Bericht in het Nieuw weekblad voor de Cinematografie no 34 (25 mei 1928) p 4: “De Haagsche politie heeft de film “Bed en Sofa”, die Zondagochtend in het Trianon-theater zou worden vertoond in besloten vergadering, in beslag genomen. De reden hiervan was, dat het karakter van besloten vergadering verloren ging, doordat te gemakkelijk het lidmaatschap van die vereeniging kon worden verkregen.”

De motivering van deze censuurmaatregel kan niet politiek van aard zijn geweest, want Bed en sofa bevat geen expliciete propaganda voor de wereldrevolutie: het enige wat naar het communisme verwijst, is een portret van Stalin aan de muur van het appartement. Het vertoningsverbod moet dus zijn ingegeven door vrees voor de (bolsjewistische) ondermijning van de goede zeden.

Bed en Sofa werd in de derde voorstelling van de Nederlandsche Filmliga vertoond. De eerste vertoning was op 24 november 1928 in het toneeltheater Centraal op de Nieuwendijk 67 in Amsterdam. Daarna volgde nog Liga-voorstellingen in Utrecht (29 november 1928 in Bioscoop Vreeburg), Delft (30 november 1928, in het gebouw voor Weg- en Waterbouwkunde), Hilversum (4 december 1928 in De Harmonie), Rotterdam (6 december 1928 in Corso Cinema) en Arnhem (zondagochtend 16 december 1928 in het Arnhemsch Theater).

Een open einde

Het geschuif tussen bed en sofa komt nu onschuldig over en wordt met een zekere humor uitgebeeld, maar de scène in de volle wachtkamer van de abortuskliniek is ook voor ons al meer confronterend. In de film van Abram Room kiest de vrouwelijke hoofdpersoon uiteindelijk zelfbewust haar eigen weg, of lijkt dat maar zo? Aan het eind overweegt ze eerst een abortus te laten doen, maar ze rent weg uit de wachtkamer van de kliniek en besluit het kind te houden. Is dit een teken van kracht of van zwakte? Het slot is in elk geval afgedwongen door producent Sovkino, omdat de overheid destijds een ontmoedigingsbeleid voerde tegen het wettelijk toegestane recht op abortus.

Cast & crew

Actrice Ljoedmila Semjonova (Ljoeda) was een jaar eerder te zien in The Devil’s Wheel (Kozintsev/Trauberg, 1926).
Nikolaj Batalov (Kolja) was een beroemde theateracteur (o.a. werkzaam bij Stanislavsky) en hij had een dragende hoofdrol in Mother (Poedovkin, 1926).
Vladimir Fogel (Volodja) werkte in zijn korte leven (hij pleegde zelfmoord in 1929) mee aan twaalf films, waaronder de korte slap-stick film Chess Fever (Poedovkin/Shiposky, 1925), de komedie Het meisje met de hoedendoos (Boris Barnet, 1927) en een dragende hoofdrol in Dura Lex/ By the Law (Koeleshov, 1926).
Regisseur Abram Room (1894-1976) was 34 jaar oud in 1927. Hij maakte eerder twee ideologisch correcte revolutiefilms: The Traitor (1926) en The Bay of Death (1926). In 1929 verfilmde hij een roman van Henri Barbusse (Le rendez-vous qui n’a pas eu lieu) als de zwijgende film The Ghost That Never Returns (Privideniye, kotoroe ne vozrashchayetsya, 1929).
Het scenario is van Victor Sjklovski, schrijver, literatuurwetenschapper en filmtheoreticus.
Art direction en regie-assistent: Sergej Joetkevitsj (Yutkevitch). Hij regisseerde in 1928 de komedie Kruzheva/Lace.

Documentatie

Tretja mesjtsjanskaja (Bed en sofa) – SU 1927 zwart/wit 75 minuten. Regie: Abram Room. Met: Ljoedmila Semjonova, Nikolaj Batalov, Vladimir Fogel.

Synopsis

Ljoeda is getrouwd met de joviale Kolja, maar de innigheid van hun relatie is al enigszins geluwd door gewenning. Alles verandert met de komst van de boezemvriend van Kolja: kameraad Volodja keert terug uit militaire dienst en logeert voorlopig bij het jonge koppel op de sofa, vanwege de grote woningnood in Moskou. De beide mannen gaan samen als bouwvakker aan de slag. De nieuwe huisvriend is charmant en Ljoeda gaat op zijn avances in. Echtgenoot Kolja smijt kwaad de deur achter zich dicht, maar hij kan geen ander onderdak vinden en keert met hangende pootjes naar huis terug, waar hij de nu vrijgekomen sofa betrekt. Volodja heeft zijn bed èn zijn hufterige mannengedrag overgenomen. Op een gegeven moment blijkt Ljoeda zwanger. De twee mannen kibbelen over wie de vader zou kunnen zijn, maar ze zijn wel eensgezind trots op haar zwangerschap. Ze beloven plechtig hun gedrag te verbeteren, maar Ljoeda heeft er genoeg van. Eindelijk komt Ljoedmila in opstand en laat beide mannen in de steek. Ze overweegt een abortus, maar afgeschrikt door de kille sfeer in de kliniek besluit ze het kind te houden.

Deze tekst is gebaseerd op de NFM/IAF-catalogus van het Filmmuseum: Hommel, Michel & Mark-Paul Meyer & Gertjan Zuilhof (red), Sovjetfilms. NFM/IAF-distributiecatalogus, Amsterdam: Nederlands Filmmuseum, 1991.

Verder lezen:

https://www.brentonfilm.com/articles/an-appreciation-of-bed-and-sofa-1927-by-david-robinson
Burns, Paul E., ‘A NEP Moscow Address: Abram Room’s Third Meshchanskaia (Bed and Sofa) in Historical Context’, in: Film & Historyvol 12, no 4 (December 1982) pp 73-81.
Graffy, Julian, Bed and Sofa, London: Tauris (KINOfile 5).
Kenez, Peter, Cinema and Soviet Society, 1917-1953, New York: Cambridge UP, 1992.
Lawton, Anna (ed), The Red Screen: Politics, Society, Art in Soviet Cinema, New York: Routledge, 1992.
Youngblood, Denise J., Movies for the Masses. Popular Cinema and Soviet Society in the 1920’s, New York: Cambridge UP, 1992.
Youngblood, Denise J., Soviet Cinema in the Silent Era, 1918-1933, Austin: University of Texas Press, 1991 (oorspr. 1985).
Youngblood, Denise, J, ‘The Fiction Film as a Source for Soviet Social History: The Third Meshchanskaia Street Affair’, in: Film & History, vol. 19, no. 3 (September 1989) pp. 50-60.
Kempe analyseert een scène van Bed en Sofain zijn leerboek Film, techniek, vormgeving, werking (Breda, 1958, p 20-25).
http://sovietmovies.blogspot.nl/2010/03/abram-room-tretya-meshchanskaya-aka-bed.html

Vertoningen

19 september 2005, Filmhuis Den Haag, als onderdeel van de serie “Stomme Sovjets”. Muzikale begeleiding: Yvo Verschoor (piano).

The Ghost That Never Returns/ Privideniye, kotoroe ne vozrashchayetsya (Abram Room 1929)

Een stakingsleider in de olievelden van Zuid-Amerika gaat de cel in. Na tien jaar gevangenschap krijgt hij plotseling een dag vrij. Hij keert niet meer terug en voegt zich bij zijn kameraden.

Knap gemaakt, met virtuoze passages en verbluffende landschappen, maar wel een overdaad aan pathos en uitvergroting van stereotypen. De strijd en solidariteit van de arbeiders tegenover de meedogenloze, sadistische kapitalisten. Hij borduurt voort op de stijl van Staking, de debuutfilm van Eisenstein (1924, dus vijf jaar eerder gemaakt).

In 1968 werd The Ghost That Never Returns gerestaureerd, alleen een verkorte versie is overgeleverd en is op dvd beschikbaar. In een dvd-signalering kenschetst Dina Iordanova (University of St. Andrews) The Ghost That Never Returns als volgt: “Like his famous Tretja meshchanskaya/Bed and Sofa (1927), this 66 minute-long silent film by director Abram Room (1894-1976) is an existential drama disguised as a saga about the proletarian struggle. The Ghost That Never Returns(1929) presents a lonely and insecure individual who is challenged to act more heroically than he is prepared to, but who constantly questions his confidence and loyalties.” Bron:www.dinaview.com/?p=275.

Bed en sofa (1927)

Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Sovkino