Featured Image and Page Header Image: Collection Eye Filmmuseum, Amsterdam. Copyright: Cineurope/Heineken Branded Entertainment.
De film ging in première op het festival van Cannes, 1963. De recensies waren positief. Daarna werd de film in de bioscopen in Parijs vertoond (met zowel een Frans ondertitelde kopie als een nagesynchroniseeerde kopie, met als titel ‘Inconnu au Services Secrets’).
De Nederlandse recensies in 1963 waren ook enthousiast, in de koppen stonden kreten als: “Sterke speelfilm” (Algemeen Handelsblad), “Op internationaal peil. Waagstuk gelukt” (Rotterdams Nieuwsblad), “Speelfilm met allure. Op vele punten goed geslaagd” (Telegraaf), “moeilijk gegeven voortreffelijk verbeeld” (Gooi & Eemlander).
De film kon lange tijd niet vertoond worden door tegenwerking van producent F. Heineken. Pas na zijn dood is Als twee druppels water op DVD verkrijgbaar, op televisie vertoond en in de Nederlandse filmtheaters opnieuw in roulatie gebracht.
De film is gebaseerd op de roman De donkere kamer van Damocles (W.F.Hermans, 1958). Hallucinatie en feiten zijn in het verhaal nauw verweven, ze zijn in gelijke mate geloofwaardig en nauwkeurig beschreven in de roman en getoond in de film.
In de roman ligt het vertelperspectief grotendeels bij het personage Osewoudt, alles is gefilterd door zijn subjectieve visie, gedachtewereld, smalle blik. We zien en horen wat hij ziet en hoort. Hermans presenteert een verhaal vol speculaties, contradicties. Zekerheden van de lezer worden ondergraven, de lezer wordt op vernuftige wijze in verwarring gebracht. Er staan veel dialogen in de roman, maar wie tekent ze op, in welk perspectief staan ze?
In de film ligt het vertelperspectief in letterlijke zin bij de camera, maar in figuurlijke zin is het minder duidelijk. Want: de camera duikt in het begin van de film bij wijze van spreken in het hoofd van de sigarenwinkelier Dorbeck. Op het moment dat hij de boekhouding gaat doen, met een tafel vol bonnetjes, stapt de camera naar hem toe (na een verwijdering), in vier close-ups komen we steeds dichterbij, totdat zijn hoofd beeldvullend is (zie Skrien, Van Uffelen, 2001). Dit is een subtiele aanduiding, want meer conventionele signalen ontbreken. Daarna landt een parachutist vlak achter de achtertuin, de officier Dorbeck komt letterlijk uit de lucht vallen.
De subjectieve verteller zorgt in de roman en in de film voor een dubbelzinnige werkelijkheid, het realisme is meerduidig. Is Ducker slachtoffer van zijn eigen fantasie, of van een wrede samenloop van omstandigheden? Is de dubbelganger op te vatten als het eigen ideaalbeeld, het super-ego, een droombeeld, een waanvoorstelling, een projectie van iemand met een groot minderwaardigheidscomplex? Of is het een metafoor, een literaire personificatie van een karakter? Of een werkelijk bestaande tegenpool, die hem inspireert om zichzelf te overstijgen? Of is het gewoon poëtische verbeelding van een homoseksuele relatie?
Bronnen voor de film “Als twee druppels water”
-
Barten, Egbert, ‘Een verloren klassieker. Fons Rademakers’ Als twee druppels water’, in: Skrien jrg 34, nr 8 (oktober 2002) pp. 22-24.
-
Beerekamp, H. ‘100 jaar cinema: Als twee druppels water’, in: NRC/Handelsblad, 21 aug. 1996.
-
Bernink , Mieke, Fons Rademakers. Scènes uit leven en werk, Abcoude: Uitgeverij Uniepers, 2003.
-
Busch, Gerhard, ‘Interview met Lex Schoorel’, in: Vpro gids, 18 september 2003, URL: cinema.nl.
-
Schoots, Hans, Van Fanfare tot Spetters. Een cultuurgeschiedenis van de jaren zestig en zeventig, Amsterdam: Uitgeverij Bas Lubberhuizen/Filmmuseum, 2004.
-
Skoop jrg 20, nr 1-2 (februari-maart 1984, pp. 21-26, herdruk van dossier uit 1963).
-
Uffelen, René van, ‘Op de montagetafel: Als twee druppels water’, in: Skrien, jrg 33, nr 3 (april 2001) p. 28-30.
Bronnen voor de roman “De donkere kamer van Damokles”
-
Delvigne, R. ‘Als twee druppels water?’, in: Revisor, jrg 1, nr 9/10 (1974), p 14-22.
-
Janssen, F.A. Over de ‘Donkere kamer van Damokles’ van Willem Frederik Hermans, Amsterdam, 1983 (Synthese reeks).
-
Smulders, W.H.M., De literaire misleiding in De donkere kamer van Willem Frederik Hermans, Amsterdam, 1983 (proefschrift Universiteit Utrecht).
-
Vries, Saskia de, ‘De onkenbaarheid van De donkere kamer”: het scenario van Willem Frederik Hermans’, in: Literatuur. Tijdschrift over Nederlandse letterkunde, jrg 1, no 6 (nov-dec 1984) p 304-311.
-
wfhermans.net/film.
-
De bundel Scheppend nihilisme (1979) bevat een reeks interviews, die integraal te raadplegen zijn op willemfrederikhermans.nl/interviews/
Nog meer romans van W.F. Hermans over WO II
-
De tranen der acacia’s (1949)
-
Het behouden huis (1951)
-
Herinneringen van een engelbewaarder (1971)
-
In de mist van het schimmenrijk (1993)
Zie ook het essay van hoogleraar Ton Anbeek ‘De Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse roman’, URL: www.dbnl.org/tekst/anbe001twee01_01/index.htm
Het werk van W.F. Hermans als basis voor films (zie ook http://www.wfhermans.net/film):
-
speelfilm: ALS TWEE DRUPPELS WATER (Fons Rademakers, 1963). Gebaseerd op de roman De Donkere kamer van Damokles (1958).
-
speelfilm: PARANOIA (Adriaan van Ditvoorst, 1967). Gebaseerd op de gelijknamige novelle (1953).
-
korte film: DE BLINDE FOTOGRAAF (Adriaan van Ditvoorst, 1973). Gebaseerd op het gelijknamige verhaal, opgenomen in de bundel: Een landingspoging op Newfoundland, 1957. De film is integraal beschikbaar op de internetsite You Tube.
-
korte film: DE ELEKTRISEERMACHINE VAN WIMSHURST (Erik van Zuylen, 1977). Gebaseerd op het gelijknamige verhaal, opgenomen in de bundel Een wonderkind of een total loss, 1967.
-
Tv documentaire (Beeldspraak): ‘W.F. Hermans en de triomph der techniek’ (Erik van Zuylen, 1975).
-
In 1962 publiceerde W.F. Hermans het onverfilmd gebleven filmscenario: “De woeste wandeling’.
Beeldvorming van WO II in films…
De representatie van een historische periode heeft een grote invloed op het collectieve geheugen van mensen. Hoe herinneren wij ons in Nederland bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog? Welke dominante sporen heeft deze periode nagelaten in het nationale bewustzijn? Welke beeldvorming heeft door de tijd heen plaatsgevonden? De representatie van het verleden geeft ons ook (meestal impliciet) een tijdsbeeld van de periode waarin deze beeldvorming plaatsvond. Bronmateriaal voor een mogelijk antwoord op deze vragen vinden we in romans, in monumenten, in foto’s en … in filmarchieven, in de daar bewaarde speelfilms en documentaires. Enkele Nederlandse en Vlaamse speelfilms over WO II:
NIET TEVERGEEFS / BUT NOT IN VAIN (Edmond Gréville, 1948)
BEZET GEBIED (Frans Dupont, Willem Gerdes, 1946)
LO-LKP (Max de Haas, 1949)
DE DIJK IS DICHT (Anton Koolhaas, 1950, scenario: L. de Jong)
DE OVERVAL (Paul Rotha, 1962)
ALS TWEE DRUPPELS WATER (Fons Rademakers, 1963, roman: W.F. Hermans)
DE VIJANDEN (Hugo Claus, 1968, gebaseerd op zijn eigen cine-roman)
SOLDAAT VAN ORANJE (Paul Verhoeven, 1977, gebaseerd op de autobiografie van Erik Hazelhoff Roelfzema)
PASTORALE 43 (Wim Verstappen, 1978, roman: S. Vestdijk)
KORT AMERIKAANS (Guido Pieters, 1979, roman: J. Wolkers)
EEN VROUW TUSSEN HOND EN WOLF (André Delvaux, 1979, roman: Ivo Michiels)
CHARLOTTE (Frans Weisz, 1980, geïnspireerd op het dagboek van Charlotte Salomon)
HET MEISJE MET HET RODE HAAR (Ben Verbong, 1981, roman: Theun de Vries)
BASTILLE (Rudolf van den Berg, 1984, roman: Leon de Winter)
DE IJSSALON (Dimitri Frenkel Frank, 1985)
HET BITTERE KRUID (Kees van Oostrom, 1985, geïnspireerd op de novelle van M. Minco)
SOLDATEN ZONDER GEWEREN (Kees Hin, 1985)
IN DE SCHADUW VAN DE OVERWINNING (Ate de Jong, 1986)
DE AANSLAG (Fons Rademakers, 1986, roman: H. Mulisch)
DE ZONDAGSJONGEN (Pieter Verhoeff, 1991, roman: Cherry Duyns)
DE BUNKER (Gerard Soeteman, 1992) – over Gerrit Kleinveld
DE TWEELING (Ben Sombogaart 2002, roman: Tessa de Loo)
ZWARTBOEK (Paul Verhoeven, 2006)
OORLOGSWINTER (Martin Koolhoven, 2008, roman: Jan Terlouw)
RIPHAGEN (Pieter Kuijpers, 2016)
BANKIER VAN HET VERZET (Joram Lürsen, 2018)
Enkele Nederlandse en Vlaamse documentaires over WOII
1945: John Fernhout – BROKEN DYKES; Mannus Franken – WALCHEREN; Paul Schuitema – ARNHEM; Rudi Hornecker – HONGER; Jo de Haas – WIERINGERMEER; Allan Penning & Jan Hin – VENLO; Herman van der Horst – ROTTERDAM AAN DE SLAG; Jan Hin – DE EERESCHULD; Jo de Haas – DE GEHEIME ZENDER; G.T. Cummins – VRIJ EN ONVERVEERD.
1955: Kees Stip – DE VLAG
1960-64: Lou de Jong – DE BEZETTING (21-delige tv-serie, regie: Milo Anstadt).
1970: Johan van der Keuken & Gerrit Kouwenaar – DE SNELHEID: 40-70 (VELOCITY: 40-70).
1971: Frans Buyens – OPEN DIALOOG
1971: Louis van Gasteren – BEGRIJP JE NU WAAROM IK HUIL?
1974: H.J.A. Hofland, Hans Keller, Hans Verhagen – VASTBERADEN, SOEPEL MAAR MET MATE, herinneringen aan Nederland 1938-1948 (Vpro)
1975 Rolf Orthel – EEN SCHIJN VAN TWIJFEL
1994: Cherry Duyns – SETTELA, GEZICHT VAN HET VERLEDEN
1995: Sandra van Beek & Kees Hin – THERESIENSTADT: FILM OF WAARHEID.
2003 Louis van Gasteren – DE PRIJS VAN OVERLEVEN
2004: Ad van Liempt – HET LEVEN GAAT DOOR (Vpro tv, Andere Tijden, 4 mei 2004).
Bronnen beeldvorming WO II
-
Hogenkamp, Bert, De documentaire film 1945-1965: de bloei van een filmgenre in Nederland, Rotterdam: uitgeverij 010, 2003.
-
Knaap, Ewout van der (2001), De verbeelding van Nacht en Nevel. Nuit et Brouillard in Nederland en Duitsland, Groningen: Historische Uitgeverij.
-
Vree, Frank van, In de schaduw van Auschwitz. Herinneringen, beelden, geschiedenis. Groningen: Historische Uitgeverij, 1995.
-
Vos, Chris, Televisie en bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Hilversum: Verloren, 1995.
